Geert Mak noteerde het al in 1996: de boer wordt helemaal gek gemaakt. In ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ beschreef de Amsterdamse boekenschrijver en journalist de immense veranderingen op het Friese platteland als gevolg van de door velen gewilde modernisering die zijn beslag kreeg in de twintigste eeuw. Ook liet hij zien welke rol de overheid daarin speelde. Met name het boerenbedrijf legde hij onder zijn vergrootglas, waarbij hij het verdwijnen van eeuwenoude boerenpraktijken in en rond het dorp Jorwerd in luttele jaren met veel gevoel voor tragiek nauwkeurig vastlegde. De boeren die het aanging noemde hij bij naam en toenaam. Ik herinner me hoeveel impact het boek destijds bij verschijnen op me had, maar realiseer me nu, na herlezing, ook dat ik het helemaal was vergeten. De boerenprotesten van afgelopen jaar kan ik nu weer veel beter begrijpen. We zijn vijfentwintig jaar verder en het is allemaal nog veel erger geworden. Dat het een keer moest mislopen had Mak in 1996 bij wijze van spreken al voorzien. Waarom werden we toen niet wakker?
Bij alle persoonlijke tragiek die de boeren trof viel me één ding met name op. Dat was hoe de bedrijven meer en meer werden losgekoppeld van de nabije omgeving. De mechanisatie was ingrijpend, robots namen het werk over, de aantallen explodeerden. Boeren moesten de boekhouding doen, administraties bijhouden, ze bedienden nu wereldmarkten, en verder zaten ze vooral achter de computer. “De natuur, het land, en ook de lokale economie deden er niet meer toe.” Dat leidde er volgens Mak toe dat de oude boerenomgeving steeds meer onderwerp werd van politiek en overheidsbeleid. Er kwam natuurbeleid, waterbeleid, erfgoedbeleid, ruimtelijk beleid, omgevingsbeleid. Zo probeerde de overheid nog iets van het oude platteland te redden. Tegelijk stimuleerde ze de boeren om nóg efficiënter te produceren. Mak: “Aan het eind van de twintigste eeuw leek er zo een vreemd soort pendelbeweging in gang te zijn gezet, van extreem techniek naar het extreem natuur, van de melkrobot naar de bloemenberm, van de otter naar de embryo-implantatie, heen en weer.” Met name die pendulebeweging is de laatste jaren nog veel erger geworden. Om gek van te worden. Op het platteland, zou je kunnen zeggen, is de boel definitief uit het lood geslagen. Vandaar die omgekeerde vlaggen.
Geef een reactie