Gelezen in ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’ (1864) van Fjodor Dostojevski:
Er zijn bedachte en niet-bedachte steden, aldus de hoofdpersoon in ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’, de sleutelroman van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski. De hoofdpersoon, tevens auteur en verteller in de roman, is ex-ambtenaar, veertig jaar oud en leeft aan de rand van Sint Petersburg, “de meest abstracte en bedachte stad van de hele aardbol.”In die door en door bedachte stad woont hij alleen, in een smerige kamer. Hij mokt en fulmineert tegen het negentiende eeuwse rationalisme en gelooft niet in sociale utopieën. Het Christal Palace van Joseph Paxton, door Dostojevski in Londen bezocht, staat bij hem model voor deze zogenaamd glorieuze toekomst waarin mensen comfortabel en harmonieus zullen samenleven. Degene tegen wie hij spreekt is de denkbeeldige vooruitgangsoptimist, de Russische Rousseau van zijn tijd, Tsjernyevski. Het hele mensenleven, smaalt hij, zal worden gepland, uitgerekend en aangeduid “dat er voortaan geen daden of avonturen op de aarde meer zullen voorkomen.” In een betere toekomst, in planning, gelooft de hoofdpersoon niet.
Fraai is de formulering die erop volgt en die het idee van planning schitterend samenvat: “Dan zullen er nieuwe verhoudingen ontstaan, geheel passend klaar gemaakt en met wiskundige precisie berekend, zodat alle mogelijke vragen in een oogwenk zullen verdwijnen, in feite omdat alle mogelijke antwoorden daarop al voorhanden zijn.” Hij weet het zeker, het zal niet gebeuren. Zijn weerwoord: het leven zal bijzonder saai zijn. “Uit verveling bedenk je natuurlijk van alles!” En dat is wat mensen ook doen. De hoofdpersoon kent zijn pappenheimers. “Je eigen, ongebonden wil, je eigen dwaaste gril, je eigen fantasie, die soms bijna tot krankzinnigheid toe is geprikkeld – kijk, dat alles is nu juist datzelfde belangrijkste belang, dat men over het hoofd heeft gezien, dat in geen enkele classificatie is onder te brengen en waardoor alle systemen en theorieën telkens weer in rook opgaan.” In bedachte steden gelooft hij niet. Ik herlees het telkens weer, vooral de laatste tijd, sinds ik over ‘big data’, ‘smart cities’ en ‘science of cities’ zoveel opwindende verhalen hoor.
Geef een reactie