Een ‘onwaarschijnlijke maar geslaagde operatie’

Onlangs verscheen het boek ‘Superwest’ over vernieuwing van de Amsterdamse tuinsteden. Tegelijk opende een gelijknamige tentoonstelling in het Van Eesterenpaviljoen aan de Amsterdamse Sloterplas. ‘Superwest’ verscheen onder redactie van Maurits de Hoog, voormalig stedenbouwkundige bij de gemeente, en Anouk de Wit, oud-directeur van het Van Eesterenmuseum. Het schitterend vormgegeven boek toont alle projecten die in de afgelopen twintig jaar in de Westelijke tuinsteden van Amsterdam werden uitgevoerd en biedt daarmee een geweldig overzicht. Stedenbouwkundige De Hoog duidt de vernieuwing aan als een ‘operatie’ die liefst twintig jaar in beslag nam en hij noemt aantallen die vooral indruk willen maken. En inderdaad, in totaal werden liefst 25.000 nieuwe woningen opgeleverd, wat zoveel is als heel Leidsche Rijn bouwen, maar dan binnenstedelijk. Voorwaar een prestatie. Het woord operatie betekent zoveel als: een chirurgische ingreep om een medisch probleem te verhelpen. Maar wat was hier eigenlijk het probleem? De Hoog schrijft over gebrekkige ‘leefbaarheid’, maar erkent dat de problemen in West-Amsterdam veel geringer waren dan in de Bijlmer en dat daarom de vernieuwing ‘aarzelend’ op gang kwam. Maar waarom trad er vanaf 2006 ineens een versnelling op? Dat wordt in het boek niet duidelijk. De analyse en de gebezigde taal zijn die van een medicus die zoekt naar instrumentarium, aanpak, middelen, organisatie. Twintig jaar keihard werken, dat is het. Maar: eind goed, al goed. Operatie geslaagd.

Superwest is leerzaam omdat het zo sterk getuigt van Delftse ‘social engineering’. Men lost maatschappelijke vraagstukken op door op een bepaalde wijze te bouwen en te slopen, in dit geval zelfs op een reusachtige schaal. Een sterk staaltje hiervan is de menging van bevolkingsgroepen die kennelijk in Nieuw-West werd nagestreefd. Opnieuw produceert De Hoog indrukwekkende cijfers, nu over sloop, veranderingen in huur en koop, huishoudengrootte, gemiddelde woningbezetting, gemiddeld huishoudinkomen, percentage inwoners met een migratie-achtergrond. Alles lijkt onder controle. Nu alleen nog fase 3. De socioloog Ivan Nio nuanceert deze statistische benadering in zijn bijdrage even verderop, hij citeert anderen die schrijven over ‘gentrificatie’ van delen van Nieuw-West en rept van “de sombere diagnose dat ondanks de vernieuwing de uitdagingen waar Nieuw-West voor staat op het gebied van leefbaarheid, veiligheid, ongelijke kansen en problemen achter de voordeur nog altijd heel groot zijn.” Toch is ook hij na 35 gesprekken met betrokkenen mild in zijn oordeel. ‘Superwest’ is vooral trots en flirt met cijfers, kaarten, prijzen en aantallen, en noemt de vernieuwing van de tuinsteden een ‘onwaarschijnlijke, maar geslaagde operatie.’ Hierna herlas ik het hoofdstuk over Patrick Geddes in ‘Er was eens een stad’ en stelde vast dat in meer dan honderd jaar stadsontwikkeling nog altijd weinig in het beroep en de aanpak van stedenbouwkundigen is veranderd. Geddes zou gruwen.