Stel dat de filosofie van Spinoza en niet die van Descartes leidend was geweest, dan waren nu de problemen met het klimaat lang niet zo groot geweest. Dat stelt de Zuid-Afrikaanse antropoloog Jason Hickel in Less is More. How Degrowth will save the World (2020). Empirisch was er voor de stellingen van Descartes namelijk geen bewijs, maar ze kwamen de Europese elites en ook de kerk in de zeventiende eeuw goed van pas. Ze rechtvaardigden de kolonisatie van Amerika, Azië en Afrika en de brute exploitatie van arbeid en natuur. Scheiding tussen lichaam en geest zoals Descartes stelde heeft ons allemaal op het verkeerde spoor gezet. Natuur werd een object dat je als ding mocht exploiteren. Het heeft geleid tot een meedogenloos kapitalisme. Spinoza daarentegen beweerde precies het tegenovergestelde: natuur, geest en mens zijn één. “In fact, it means that everything is matter, everything is mind, and everything is God.” Waren we maar Spinoza trouw gebleven, nee we gooiden hem de stad uit. Hickel gaat er niet verder op in, maar uiteindelijk geeft hij Spinoza groot gelijk. Is het te laat? Hickel wil ons doen geloven van niet. De wetenschap van de ecologie en de filosofie van de fenomenologie zullen ons voortaan moeten leiden, dan komt alles alsnog goed. We moeten gewoon anders denken. Denkt hij. Dat is zijn hoop.
Hickel schrijft vlot en toegankelijk, het onderwerp is uiterst belangrijk, de hoofdstukken en paragrafen zijn niet te lang, het boek lees je in een dag uit. Maar ergens gaat het mis. Dat het kapitalisme ons naar de ondergang zal voeren maakt hij voldoende duidelijk. Daarover geen misverstand. Ook overtuigt hij met zijn stelling dat technologie ons niet zal redden en dat groene groei geen vluchtweg biedt. Maar over het alternatief doet hij veel te geruststellend, althans ik geloof niet dat de politiek daarvoor zal kiezen. De wereldwijde ongelijkheid bestrijden, te beginnen met die tussen Noord en Zuid? De rijken veel zwaarder belasten? Stoppen met reclame maken? Eigendom afschaffen? Industrie afschalen? De overheid veel sterker maken? De commons uitbreiden? Het mist iets en ik denk niet dat het zover komt. Veel tijd is er ook niet. Want klimaatverandering en verlies van biodiversiteit gaan snel, veel sneller dan mensen in de gaten hebben. Dat krijg je met exponentiële groei. Degrowth – zeg maar krimp – doet heus geen pijn, stelt Hickel. Maar dat doet ze juist wel. Het lukt ons niet eens om Schiphol te laten krimpen. En de periferie van Nederland wil absoluut niet achterblijven. Niemand wil minder, niemand wil terug. Fraai schetst de antropoloog Hickel de zegeningen van het animisme. Jager-verzamelaars die in evenwicht met de natuur leefden. Konden we daar maar naar terug. “As growthism accelerates the sixth mass extinction event in our planet’s history, the contrast between animist values and capitalist values could hardly be more pronounced.” Daar stopt het. Stop maar, dacht ik. De betovering is over. Ik ga lopen. Einde verhaal.
Geef een reactie