Een van de mooiste boeken die ik ooit over landschap las, is ‘Genius Loci. Towards a Phenomenology of Architecture’ (1979) van de Noorse architectuurhistoricus Christian Norberg-Schulz (1926-2000). Aan de basis van dit boek ligt de gedachte dat architectuur de mensheid een existentiële houvast geeft. Niet het functionele aspect van bouwen en wonen maakt het verschil, maar de diepere betekenis van architectuur en stedenbouw voor ons, mensen. De architect wordt geacht betekenisvolle plekken te maken, waardoor wij kunnen wortelen en ons verzoenen met het dagelijkse leven. Al sinds de Oudheid gebruikt de mensheid daarom het begrip ‘genius loci’ – de geest van de plek -, om aan te geven dat het om meer gaat dan een dak boven ons hoofd alleen. Hoe zal ik het zeggen? Wij willen ons door betekenisgeving identificeren met plekken, in de zin van: ons ergens thuis voelen, ergens toe behoren. “We ought to repeat that man’s most fundamental need is to experience his existence as meaningful.” Het maken van betekenisvolle plekken is dus de centrale opgave van architectuur. Hoe staat het daarmee? Antwoord: slecht. Er is sprake van ernstige vervreemding.
Ons gevoel van vervreemding komt volgens Norberg-Schulz voort uit het verlies aan mogelijkheden tot identificatie door een snel veranderende gebouwde omgeving. De dynamiek is eenvoudig zo groot dat we haar geen betekenis meer kùnnen geven. Gebouwen en spullen zijn voor ons objecten van consumptie geworden, die je weggooit na gebruik. Natuur vatten we op als hulpbron, niet als waarde in zichzelf. Deze destructieve ontwikkeling kunnen wij alleen stoppen als we ons weer gaan identificeren met onze omgeving, maar dat vereist wel dat we de objecten in het landschap, en ook het landschap zelf, niet meer als pure gebruiksvoorwerpen zien, maar dat we weer nieuwsgierig worden naar wat ze willen onthullen: “they gather world, and may themselves be gathered to form a microcosmos.” Blinde aanvaarding van verandering helpt ons niet; iets van begrip voor de genius loci is noodzakelijk om ons weer houvast te geven. Daarom ook wandel ik door Noord-Nederland. De traagheid van het lopen geeft me kans om weer betekenis aan de dingen en hun plaatsing in het landschap te geven. Vanuit een auto lukt me dat niet. Norberg-Schulz: “Architecture is born from the dialectic of departure and return. Man, the wanderer, is on his way. His task is to penetrate the world and to set its meaning into work. This is the meaning of the word settle.”
Geef een reactie