Op een winterse ochtend liepen Ruth ter Voort en ik over de terp van Hegebeintum, Friesland. Ruth ontwikkelt een route tussen een aantal Friese en Groningse kerken langs de waddenkust, bedoeld voor mensen die op zoek zijn naar rust en zingeving, ik schreef er al eerder over (‘Bezinningslandschap’). Speciaal voor mij opende ze het oude kerkje dat gehuld ging in de mist. Nieuwsuur maakte er een kort item over, uitgezonden op 6 januari 2023. Van het kerkje is niets te zien, een drone filmt ons van grote hoogte terwijl we met elkaar lopen te praten. Aangekomen bij het water spreekt Ruth mij aan over het begrip ‘levend landschap’. Voor een nieuwsrubriek natuurlijk een onmogelijk onderwerp, maar mij zette het aan het denken. Begreep ik haar wel goed? Daarom dook ik in mijn boekenkast. Daar vond ik ‘A Sense of Place, a Sense of Time’ (1994) van John Brinckerhoff Jackson (1909-1996). De Amerikaan was midden twintigste eeuw pionier op het gebied van landschapsstudies, oprichter van het tijdschrift Landscape (in 1951) en lange tijd hoogleraar op Harvard University. De bundel, gepubliceerd op het eind van zijn leven, toont belangstelling voor geschiedenis, het gewone en alledaagse landschap, schuren, garages, paden en wegen. Brinckerhoff Jackson stond kritisch tegenover het Modernisme en was een liefhebber van het barok, die hij in Europa op menig reis bestudeerde. Hij kon fraai schetsen en goed schrijven. Zo vond ik die ochtend in mijn boekenkast wat ik zocht.
In het essay dat de naam draagt van de titel van de bundel schrijft hij over ‘sense of place’, een aanduiding die hoofdzakelijk nog door architecten wordt gebruikt en die terugverwijst naar het Latijnse begrip genius loci. Zegt het iemand nog iets? Genius loci verwijst niet zozeer naar de plek, als wel naar de goddelijkheid ervan. Reizigers en bewoners waren zich van die bovenmenselijke krachten van bepaalde plekken vroeger terdege bewust. “The phrase thus implied celebration or ritual, and the location itself acquired a special status.” In onze tijd is daar weinig meer van over. Wat resteert is ‘atmosfeer’, karakter, iets wat wij vaak aanduiden als kwaliteit van een bepaalde fysieke omgeving. Jackson: “Nevertheless, we recognize that certain localities have an attraction which gives us a certain indefinable sense of wellbeing and which we want to return to, time and again.” Ondanks alle verlies blijft over: herinnering, herhaalbezoek, een geliefde plek die je niet snel vergeet, en dus toch iets van een ritueel: “A visit to one of them is a small but significant event. We are refreshed and elated each time we are there.” Het is een gemoedstoestand die ons opwekt en in vervoering brengt bij het bezoeken van een bepaalde plek en die in onze herinnering blijft steken, ja dat is de gezonde werking van het landschap.
Geef een reactie