George Steiner schreef: “Europa is en wordt bewandeld.” Hoezo bewandeld? We rijden auto’s, nemen treinen, vliegen van hot naar her, we hebben grote haast. Nogmaals Steiner: “De cartografie van Europa is ontstaan uit de mogelijkheden, de waargenomen horizonten van mensenvoeten.” Ach zo. Niks ach zo. Dit aloude gegeven vond Steiner juist van wezenlijk belang. Afstanden, schreef hij, zijn in Europa nog altijd op menselijke leest geschoeid, immers ons continent kent geen woestijnen, geen ondoordringbare gebergten of onbarmhartige eindeloos lege ruimten die mensen niet te voet kunnen doorkruisen. Dorpen en steden rijgen zich op loopafstanden aaneen. Europa is en wordt bewoond. Het was Rodrigo Viseu Cardoso die me erop wees. Het bleek te gaan om de tiende Nexus-lezing, getiteld ‘De idee Europa’ (2004), waarin de Frans-Amerikaanse schrijver die in 2020 overleed, een serie voordrachten inleidde. Steiner was literatuurwetenschapper en cultuurfilosoof. In zijn lezing stond de vraag centraal “of Europa nog steeds zo’n mooi idee is.” Ook toen al lag het continent bij sommigen onder vuur. Ik kocht de Nederlandse vertaling met een inleiding van Rob Riemen. Na zijn uitweiding over het belang van Europese koffiehuizen en cafés – voor iedereen toegankelijk en toch een sociëteit – begon Steiner over lopen. Het was zijn tweede parameter.
Het kunnen belopen van het landschap noemde hij bepalend voor de relatie tussen de Europese bevolking en haar fysieke omgeving, van meet af aan. Nou ja, tot voor kort dan. “De reiziger lijkt nooit geheel buiten het bereik van de kerkklok in het volgende dorp.” In andere werelddelen ging je doorgaans niet steeds te voet, zeker in Amerika en Australië niet. Maar bij ons zijn het ‘handen en voeten’ die het historische landschap hebben vermenselijkt. Daarom meende Steiner dat het Europese denken en bewustzijn “qua cadans en sequentie” die van de voetganger zijn, dat zie je zowel terug in poëzie, filosofie, muziek, dans als literatuur. Hij noemde ons, Europeanen, ‘een tweevoetige soort’ en alles bij ons getuigde uitgerekend dankzij het lopen van een menselijke maat. Daarom concludeerde hij: “Over de schoonheid van Europa ligt onuitwisbaar het patina van de vermenselijkte tijd.” Onuitwisbaar patina. Dus het gevoel voor Europa krijg je terug als je besluit het landschap weer te gaan belopen? Dan ga ik lopen en ik neem de tijd. Want tijd en ruimte moeten weer worden vermenselijkt. Als het ergens kan, dan in Europa. Goede kerstdagen.
Geef een reactie