Middelstum

Margriet van Dijken schreef een ontroerend boek over haar vader, Tiemen. Ik krijg een exemplaar van grafisch vormgever Arthur Roeloffzen. Roeloffzen was een van de deelnemers aan summer school ‘It’s the countryside, stupid!’. Samen wandelden we op het platteland van China. Nu zie ik hem weer in Amsterdam. Hij toont me zijn werk. Hij blijkt vormgever van Van Dijkens boek. ‘Tiemen. Melkboer van ‘t Hogeland’ (2018) vertelt het verhaal van melkboer Tiemen. Als SRV-man in Middelstum bracht hij veertig jaar lang boodschappen rond op de dorpen van het Groningse Hogeland. Wat begon op een gammele bakfiets werd al snel paard en wagen, toen een gemotoriseerde driewieler en tenslotte een kleine winkelwagen. Maar aan die laatste schortte van alles, dus die werd al snel ingeruild voor een grotere tweede wagen. De meeste foto’s tonen een SRV-wagen in de sneeuw, op het erf, op straat. ‘Zegt u ‘t maar’, staat er op de neus geschreven. De ‘rijdende verswinkels’ worden steeds groter, telkens langer, maar verder verandert er ogenschijnlijk niets. Werkelijk? Niets blijkt minder waar. In die veertig jaar voltrekt zich op het Groningse platteland een revolutie.

Hoe het begon. Zeventig jaar geleden overal nog zuivelfabriekjes op het platteland. Mensen sprokkelden een inkomen bij elkaar met straathandel. Er was zelfs sprake van wildgroei. Om orde te brengen traden melkventers in dienst van zuivelfabrieken. Samenwerking tussen zuivelgiganten maakte daar een einde aan. “De industrie zag, wat de melkhandel op dat moment niet wilde zien.” Zoveel winkels op het platteland? Dat kon je wel vergeten. De supermarkt kwam, de detailhandel trok zich terug in de grotere plaatsen; er werd geconcurreerd op prijs, het assortiment moest breder. In 1991 stopten tweehonderd melkmannen, er kwamen slechts 75 nieuwe voor in de plaats. Wie overbleef ging op strenge winters hopen; dan zouden de klanten hun zware werk wel weer waarderen. Maar de klanten bleven weg. Rijdende winkels van acht en negen meter haalden nog het beste rendement. Te groot werd als luxe beschouwd. En toen was er de inspecteur van de Keuringsdienst van Waren: “Ach meneer, nog even en dan kunt u er wel mee ophouden. Dat kleine spul wordt allemaal aan de kant geschoven. We drukken de melkboer langzaam dood.” Tiemen ging door. Tot hij in 2015 werd aangereden door een auto.