Mutatie

In de kerk van Zijldijk vroeg iemand in de pauze of ik iets wilde vertellen over Latour. Ik beloofde het, maar ben het straal vergeten. In Waar ben ik? (2021) grijpt Bruno Latour terug op de situatie van de lockdown, die hij beschouwt als allesbehalve geëindigd, nee volgens de Franse filosoof geldt ze nog steeds en zal ze ook in de toekomst ons in de greep houden. Immers, door het nieuwe klimaatregime zijn we allemaal beperkt in onze manoeuvreerruimte: eigenlijk mogen we niet meer vliegen; geen vlees meer eten; onze kleding moet duurzaam zijn; we mogen niet te lang douchen, we mogen geen bestrijdingsmiddelen gebruiken, geen mest uitrijden, minder stikstof uitstoten. En het wordt elke dag erger, krapper, benauwder. We zijn als Gregor Samsa, die op een ochtend wakker wordt en ontdekt dat hij is veranderd in een tor. Samsa zit gevangen in zijn kamer, kan er niet meer uit. Moeizaam beweegt hij zich onder zijn dikke schild, de pootjes langzaam voor zich uitstekend. Latour citeert gretig uit de novelle van Franz Kafka. We zijn onze onschuld kwijt, stelt hij vast. We hebben allemaal een gedaantewisseling ondergaan, nee leuk vinden we het niet, we zijn woedend, teleurgesteld, verbitterd. We zijn getransformeerd, allemaal torren geworden. “Het ‘monsterachtig ongedierte’ moet leren zich in krabbengang te verplaatsen en met zijn buren en zijn ouders in de clinch te gaan.”

Zeker, we zullen eraan moeten wennen. Dat kan alleen tastenderwijs. Toch ziet Latour onze benarde situatie niet als hopeloos, eerder positief. De lockdown biedt ons juist vrijheid. Eindelijk worden we weer aardbewoners en gaan we ons oriënteren. Voor het eerst stellen we ons weer de vraag: waar ben ik? Weg gps, geen vogelvluchten meer, geen drones bij de hand, zet die auto aan de kant. “Laat ik gewoon uitgaan van waar ik ben, ground zero, het eerste het beste paadje in het struikgewas inslaan en kijken waar ik uitkom.” We gaan dus kruipen, nou ja wandelen. We zullen ontdekken dat de aarde begrensd is en dat we het met deze planeet moeten doen. Zo ontstaat ‘planetair bewustzijn’. Waar gaan we naar toe? We gaan terug naar huis want de uitweg voert naar binnen, niet naar buiten. Nee, we gaan ook niet terug naar vroeger; we gaan ons anders situeren op dezelfde plek. En de claim dat het handelen van alle mensen onherroepelijk door de Economie wordt bepaald is in de lockdown gebarsten. Opnieuw aan het werk? Vaart zetten achter het herstel? Van die gedachte moeten we ons bevrijden. In plaats van berekenen of van bovenaf tekenen gaan we ons territorium beschrijven, gezamenlijk en van dichtbij. Ons gaat het om vragen van onderlinge afhankelijkheid. We bezetten niet het landschap, het landschap definieert ons. Dat is onze toekomst. Ben ik voldoende duidelijk?