Free State of Groningen, Fryslân & Drenthe

Gelezen in ‘Twenty minutes in Manhattan’ (2009) van Michael Sorkin:

Bijna zeventig bladzijden had Sorkin nodig om zijn trappenhuis te beschrijven, in amper twaalf bladzijden behandelt hij de stoep. Zijn observaties hebben hier een hoog Jane Jacobs-gehalte. Daar is niets mis mee, integendeel, het is een waardevol pleidooi om die dubbelzinnige overgang van privaat naar publiek in de stedenbouw te koesteren – waar hij ontbreekt, wordt de stad hard en meedogenloos. Het gaat om hele kleine dingen, die subtiel gedrag uitlokken van mensen in de stad. "Indeed, it is the fabric of such small behaviors that makes urban life possible, even beautiful, and that saves us from the Hobbesian jungle that for so long had been the preferred national metaphor for urban life."

Waarna Sorkin zich stort op het vraagstuk van beschaafd gedrag. Wanneer gedragen mensen zich, wanneer niet? Wanneer heb je regels nodig en toezicht, wanneer kun je zonder en gedragen mensen zich vanzelf beschaafd. Als uitgangspunt neemt hij de WC in het vliegtuig: een hele kleine ruimte die als het ware vanzelf beschaafd gedrag van de passagiers uitlokt. "The aircraft lavatory is a miniature behaviorist laboratory, a stimulus-response setting of rich precision." Alles is aanwezig, de instructies zijn overal aangebracht om schoon te maken en op te ruimen, je beseft als het ware dat je de boel voor je mede-passagiers verpest als je je niet gedraagt. Zelfs na een lange vlucht in een volgestouwd vliegtuig merk je dat tot het einde toe de WC er netjes uitziet. Sorkin trekt de lijn door naar de ‘pooper-scooper’-problematiek van New York. Geen stad in de wereld die zo schoon is, zo ontdaan van alle uitwerpselen van honden, terwijl het aantal hondenbezitters gigantisch is. Hij refereert aan de ‘curb your dog’-verordening, in 1938 in de stad ingevoerd, die niet echt werkte. Ook de latere federale wet, daterend van 1978, hielp niet. Nee, het ging anders. De mensen spraken elkaar aan in de straten. Heel anders dan in een stad als Singapore, stelt Sorkin tevreden vast. Een staaltje voorbeeldig burgerschap.

Het ontbreken van de hondendrollen in zijn straat brengt Sorkin op de democratie. Overtuigingskracht door te delibereren in plaats van dwang, dat is volgens hem de kern. Niet dat een democratie niet tyranniek kan zijn: convenanten die anderen buitensluiten, afspraken bij meerderheid genomen die bepaald gedrag opleggen, de stad zit er vol mee. Neem Disneyland: typisch een omgeving waar mensen zich keurig gedragen. En kijk eens hoeveel mensen er rondlopen! Hele hordes die geen rommel maken, geen geweld gebruiken, alles is de hele dag netjes schoon. Waardoor komt dat? Er is geen politie te bekennen! Komt het doordat de mensen een dagje uit zijn? Is het omdat mensen entree hebben betaald? Zijn de gezinnen die Disneyland bezoeken overwegend netter? Maakt de staf voortdurend schoon? "At Disneyland, then, there appears to be an implicit compact among visitors to be on their ‘best behavior’."  Sorkin stelt vast dat er veel te leren valt van Disneyland. Het is vaker opgemerkt, Disneyland is in een overwegend suburbaan Amerika een van de weinige plekken waar nog echte stedelijkheid kan worden ervaren op een wijze die niet bedreigend is. Het is een veilige plek, waar de infrastructuur helemaal op orde is, waar alles werkt en waar alles netjes is, waar bovendien een utopische ethos heerst van prettig samenleven. Geen wonder dat private ontwikkelaars Disneyland tot voorbeeld hebben genomen voor hun gebiedsontwikkelingen. Overal ter wereld is Disney de maatstaf. "Dubai is the world made Disney."

Betekent dit dat Sorkin Disneyficatie aanvaardt? Nee hij gruwt ervan. De illusie van kleinsteedsheid en universeel geluk voor allen, gebaseerd op een bijna compleet passieve vrijetijdsbesteding – een wereld zonder werk – stoot hem af. En dan is het ontbreken van keuzevrijheid die het resultaat is van het wegsnijden van alles wat mensen zou kunnen verontrusten: nonconformisme. Zijn meest fundamentele bezwaar richt zich echter op het ontbreken van democratie, van werkelijk burgerschap. Maar, helaas, overal dringt Disneyficatie zich op. Zelfs zijn eigen Village ontkomt er niet aan. Het publieke domein, is zijn conclusie, delft overal het onderspit. Amerika afficheert zich graag als één grote publiek-private partnerschap, schrijft hij woedend. Tegenwoordig wordt de construct vooral gebruikt om het publieke te ontmantelen ten voordele van het private. "Whenever I hear the phrase, I reach for my revolver."