Pages
Stay In Touch
More
© 2013 Free State of Amsterdam
Gelezen in ‘The Uses of Disorder’ (1970) van Richard Sennett:
De chaos van de metropool achtte de Amerikaanse socioloog Richard Sennett een belangrijke conditie in het volwassen worden van mensen: door de vele ongezochte contacten en daarmee ook conflicten leren stedelingen elkaar te verdragen en op een bepaalde manier ook voor elkaar te zorgen. Groeiende welvaart is in die zin een hindernis op de weg naar een volwassen democratie omdat mensen met geld geneigd zijn zich af te zonderen. Vroeger was dat alleen weggelegd voor de rijken, maar nu kan vrijwel iedereen zijn eigen isolement kopen. Met zijn gezin hebben de meesten zich teruggetrokken in de bossen, buiten de stad, ze vestigden zich in villadorpen, met gelijkgezinden namen ze hun intrek in ‘gated communities’ of kozen voor frisse nieuwe buitenwijken. In hun afzondering koesteren ze de mythe van de eensgezinde gemeenschap. Welkom in de VINEX-wijk: eindelijk verlost van vreemde, afwijkende, veelal armere buren. Zo is de illusie ontstaan van een harmonieuze samenleving in eigen kring, maar met een gevaarlijke wereld daarbuiten.
Arme mensen hadden die mogelijkheid van afzondering niet. Die woonden nog gedwongen bij en door elkaar. Over veel spullen beschikten ze ook niet, dus die moesten ze met elkaar delen en dus deden ze een beroep op de ander; het was een soort van gedwongen solidariteit. Nu is dat anders. Daarom predikte Sennett een terugkeer naar de chaos van de grote stad. Maar hoe moeten die welvarende steden dan worden vormgegeven? In grote steden, aldus Sennett, zou de piramidale vorm van de overheidsbureaucratieën in ieder geval moeten worden afgebroken, (maar niet de bureaucratie zelf). Voorts zou elke wens tot ruimtelijke orde en bestemming vooraf moeten worden opgegeven. “Instead of this idea, whose basis is found in mechanical ideas of production, the city must be conceived as a social order of parts without a coherend, controllable whole form.” Bewoners zouden de ontstane ruimte weer zelf moeten mogen invullen. Juist in de confrontatie met elkaar zou weer een rijker leven kunnen opbloeien. Echter, angst voor conflicten weerhoudt de autoriteiten nog altijd van dergelijke experimenten, ook in onze grote steden. En naar de belangrijkste oplossing die Sennett noemde wordt, althans in Nederland, nog helemaal niet gehandeld: onze grote steden moeten veel groter en veel dichter worden bebouwd. De afgelopen eeuw werden ze juist verdund, ze zijn ijl van structuur geworden, in new towns en zogenoemde ‘stedelijke netwerken’ werden ze opgedeeld, alles in de ruimte verstrooid, veel te veel gespreid. Niet goed voor de democratie en voor een volwassen en verdraagzame omgang met elkaar. Wat riep onze premier laatst ook alweer? ‘Pleur op!’ Zelfs hij. Nu weet u waar dat vandaan komt.
Gehoord op 7 mei 2010 in Istanbul:
Istanbul groeit uit tot een van de grootste metropolen ter wereld. In omvang en groei evenaart ze nu al Mumbai en doet ze nauwelijks onder voor Shanghai. Een groot deel van de bevolkingsgroei wordt opgevangen in zogenaamde gecekondu’s: slums oftewel de Turkse variant van de Latijns-Amerikaansef favella’s. Wie ‘s nachts ergens een hutje bouwt, mag zich bij het ochtendgloren vestiger beschouwen. Deels heeft dit ‘recht’ te maken met het feit dat in Turkije bijna alle grond in handen is van de overheid (in het Ottomaanse rijk behoorde alle grond toe aan God en was privébezit vrijwel non-existent). Deels betreft het grond van het Turkse leger, deels van de staat, deels de metropool, deels de gemeente. Maar echt eigenaar van de grond worden de mensen dus niet. Intussen breidt het privébezit zich uit als gevolg van een opkomende Turkse middenklasse. En dan is er ook nog zoiets als een nieuwe bovenklasse die, rijk als ze is, grootschalig grond opkoopt. Populair zijn de gated communities – omheinde, beveiligde woningcomplexen met voorzieningen op eigen terrein, waar de bovenlaag van de samenleving zich verschanst. De grootste bedreiging van de gecekondu-bewoners is echter de TOKI, de grote woningbouwcorporatie, die in recente jaren grote bevoegdheden heeft gekregen en op steeds grotere schaal woningbouwcomplexen bouwt en daarbij er niet voor terugdeinst gecekondu’s te laten ontruimen en slopen. Datzelfde TOKI bouwt zelfs het nieuwe stadion van Galatarasaray, de voetbalclub van de Istanbulse slumbewoners.
Op dit moment bestaat Groot-Istanbul voor 80 procent uit ‘illegaal’ gebouwde gecekondu’s. De vraag is wat er met deze berooide mensen en hun zelfgebouwde woningen gaat gebeuren. De middenklasse beschouwt ze als profiteurs die op goedkope en illegale wijze hun woonbehoefte bevredigen en ziet ze graag verwijderd worden. Niet aflatend worden ze zwart afgeschilderd in de pers. Het onbegrip groeit. Het hoeft nauwelijks betoogd dat men neerkijkt op deze onderklasse. Ondertussen voelt deze snel groeiende stedelijke onderklasse zich in haar bestaan bedreigd.
De oplossing van het vraagstuk van de gecekondu’s zou vrij eenvoudig moeten zijn. De overheid hoeft de woningen slechts te legaliseren. Maar zo eenvoudig is het dus niet. De middenklasse verzet zich hier tegen. Bovendien kan de overheid goed verdienen aan de verkoop van de grond. Naarmate de metropool groeit, stijgt ook de grondwaarde en neemt de druk op de ruimte toe. Een ordelijke stedenbouw vraagt bovendien om infrastructuur, parken en voorzieningen. Daarover beschikken de gecekondu’s niet. Shopping malls, flats en kantoren verdringen ondertussen de bouwsels van de slumbewoners. De stedelijke onderklasse wordt steeds verder naar buiten gedreven, waar ze de kostbare bossen, berghellingen en waterreservoirs bedreigt. Ziedaar het grote sociaal-ecologische vraagstuk van Istanbul. Wat hieraan te doen? Dat is de opgave waar we ons de afgelopen week voor zagen geplaatst.
reacties