Pages
Stay In Touch
More
© 2013 Free State of Amsterdam
Gelezen in ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’ (2013) van Thomas Piketty:
Nu pas gelezen en nog maar halverwege: Thomas Piketty’s ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’. Eerst wilde ik ‘Dat Kapital’ van Karl Marx zelf lezen. Dat heb ik inmiddels gedaan. Nu dus Piketty. De lange historische lijnen die de Fransman, verbonden aan de École d’economie de Paris, trekt gaan terug op Marx, nee verder, ze voeren de lezer naar het begin van de Industriële revolutie. Mooi is het om te lezen hoe hij vanuit de negentiende eeuw op onze tijd terugblikt en vaststelt dat kapitaal terug is van weggeweest. De twintigste eeuw met zijn twee wereldoorlogen en moeizame wederopbouw zijn vooral een breuk geweest in een lange geschiedenis van het globale kapitalisme. Even leek arbeid beslissend te worden, maar uiteindelijk is vermogen toch weer in hoge mate bepalend voor iemands maatschappelijke positie. Dat is balen. Bijzonder in het boek is het hoe Piketty dit illustreert aan de hand van negentiende eeuwse romans als die van Austen en De Balzac. Zo ongeveer moeten we ons de toekomst dus voorstellen. Zelfs al is de recente verandering in de technologie gunstig voor de factor arbeid, toch zal het aandeel van kapitaal niet afnemen, denkt hij. Sterker, de moderne technologie maakt het mogelijk om kolossale hoeveelheden kapitaal te accumuleren zonder dat het rendement volledig verloren gaat. “Wordt de eenentwintigste eeuw nog minder egalitair dan de negentiende, voor zover hij dat niet al is?” De vraag stellen is hem beantwoorden.
Net als Marx heeft Piketty weinig op met steden. Zijn analyses gaan over landen, Engeland en Frankrijk in de eerste plaats. Dat vader Goriot, een schepping van Honoré de Balzac, in Parijs leefde, neemt hij voetstoots aan. Zijn dochters uithuwelijken in de beste Parijse kringen is ook al zo’n ding. En dan verschijnt daar Rastignac als berooide edelman uit de Franse provincie, die zijn geluk komt beproeven in de Franse hoofdstad. Ook die laat zich uiteindelijk meeslepen door de aanblik van alle rijkdommen, om uiteindelijk even meedogenloos te worden als de door geld gecorrumpeerde Parijse elite. Rastignac aast op de erfenis van Victorine in plaats van door studie, talent en hard werken rijkdom te vergaren. Kortom, het negentiende eeuwse Parijs groeide en bloeide in de ogen van De Balzac door de ongebreidelde accumulatie van kapitaal, door corruptie onder elites rond erfenissen en huwelijken, soms gepaard gaande met moorden, een zeer ongelijke samenleving waarin kapitaal belangrijker was dan arbeid. Volgens Piketty gaan we terug naar die verdorven tijd, een tijd van grote ongelijkheid, met grootstedelijke elites die zich via erfenissen verrijken en een verarmend platteland. Was het negentiende eeuwse Parijs werkelijk zo’n corrupte bende? Was die snel groeiende metropool van destijds niet óók een grandioos economisch, sociaal-cultureel laboratorium, een eclatant succes? Piketty, zelf woonachtig in Parijs, vertelt liever het oude verhaal van Karl Marx. Nogmaals, ik ben pas op de helft van zijn magistrale boek. Misschien ontdekt de auteur alsnog de zegeningen van de in de twintigste eeuw door Europeanen weggebombardeerde maar dus nooit verslagen metropolen.
Gehoord in CREA Amsterdam op 3 april 2018:
Bron: CUNY, The Gaduate Center
Zijn onderzoek naar kapitalisme en mondiale ongelijkheid wordt op dit moment gefinancierd met petrodollars uit Noorwegen, net zoals zijn eerdere onderzoek aan de Central European University in Boedapest werd betaald door de Hongaars-Amerikaanse zakenman George Soros. De antropoloog Don Kalb vertelde er boeiend over tijdens de laatste Amsterdamlezing van 2018 die alle in het teken stonden van de toekomst. Voor hem waren de recente politiek-economische verwikkelingen in Hongarije en Polen geen afwijking, maar de voorbode van wat ons te wachten staat. Naarmate het kapitalisme dieper doorwerkt in de samenleving gaat het aanvankelijke gevoel van nostalgie over in een ernstig vermoeden van diefstal en corruptie. Het eindigt in xenofobie. Rechtse partijen weten dit sentiment onder brede lagen van de bevolking slim uit te spelen. Heel precies schetste hij hoe dit in zijn werk was gegaan in het Hongarije van Victor Orbán. Na de Val van de Muur was daar liefst een kwart van de banen verloren gegaan. Die banen zijn nooit meer teruggekeerd, want het post-Maoïstische China voegde zich bij het kapitalisme en concurreerde Oost-Europa er gemakkelijk uit. Intellectuelen in Oost-Europa, aldus Kalb, hadden geen idee wat kapitalisme betekent. Ze huurden nota bene Jefffrey Sachs in, wisten zij veel. De moordende concurrentie heeft hun regeringen een uiterst fragiele belastingbasis bezorgd. Sinds de financiële crisis van 2008 zijn de overheidsschulden enorm opgelopen. Armoede treft grote delen van Oost- en Zuid-Europa. Mensen spreken van diefstal.
De rechts-populistische revolutie die zich in Centraal- en Oost-Europa voltrok, voltrekt zich nu ook in het Westen: boze Amerikanen hebben Donald Trump de overwinning bezorgd, de Britten splitsen zich af, de Duitsers en Nederlanders wanen zich winnaars in een felle concurrentiestrijd tussen landen, premier Rutte heeft een Baltisch-Ierse coalitie gevormd van belastingparadijzen en predikte in Berlijn puur nationalisme, de belastingdruk blijft maar dalen, er komen steeds meer verliezers, nationalisme viert hoogtij, rechts-populistische partijen profiteren, Europa valt uit elkaar, het is een race naar de bodem. Volgens Kalb bevinden we ons in een tijd van grote bifurcatie. Aan de ene kant zijn er degenen die verder willen op de weg van moordende concurrentie, aan de andere kant roeren zich de nazaten van de opstand van 2011. Grote bewondering had Kalb voor iemand als Rutger Bregman die met zijn idee van een basisinkomen de race naar de bodem probeert te stoppen. Stevige belastingen op kapitaal, een expanderende sociale huursector, een vitale democratie en veel meer nadruk op gelijkheid zijn dringend nodig om overeind te blijven. Zoiets kan niet van onderop gebeuren, meende hij. Dit vergt internationale wilskracht en coördinatie. Zo pleitte hij voor een wereldregering. Niet een slappe VN, maar een krachtige wereldgemeenschap die tweehonderd jaar na de geboorte van Karl Marx vanuit zijn hoofdkwartier in New York of waar dan ook een einde maakt aan deze slopende en mensonterende mondiale ratrace vol verliezers. Dat was helemaal aan het slot van zijn vlammende betoog. De volle zaal was onder de indruk.
reacties