Pages
Stay In Touch
More
© 2013 Free State of Amsterdam
Gezien in het Ruhrgebied op 24 en 25 oktober 2018:
Uitgerekend op het moment dat de allerlaatste steenkolenmijn in het Duitse Ruhrgebied – de Prosper-Haniel in Bottrop – zijn schachten sluit, bezochten wij de stedelijke regio van ruim 5 miljoen inwoners vlak over de Nederlandse grens. Het tijdperk van kolenwinning en staalindustrie in het Ruhrgebied is definitief voorbij. Voor ons aanleiding om te zien wat er na twintig jaar terecht is gekomen van IBA Emscherpark. De Internationale Bau Ausstellung Emscherpark, die duurde van 1990 tot 2000 en die een overheidsinvestering vergde van liefst twee miljard US dollar, was bedoeld om het conglomeraat van industriesteden en 53 gemeenten rond Dortmund, Duisburg, Bochum en Essen weer aan de praat te krijgen nadat duidelijk was geworden dat het tijdperk van steenkoolwinning ten einde zou lopen. De economische terugloop en demografische krimp waren al ingezet eind jaren zestig, maar geen beleid was in staat geweest het tij te keren. De staat Nord Rhein-Westfalen zocht hulp van buitenaf, met een visionaire stap-voor-stap benadering van prijsvragen en de inzet van veel publieke middelen met als doel: cultuur. In 1988 werd ‘A workshop for the Future of Industrial Regions’ geopend. In de tien jaar daarna zou een regionaal cultuurpark top-down worden aangelegd langs het riviertje de Emscher vanuit een klein stafbureau met slechts dertig medewerkers. Het bureau omzeilde alle lokale instituties, want die waren verdacht. Zeker 120 culturele projecten werden uitgevoerd. Met veel marketinggeweld werden deze vervolgens internationaal aan de man gebracht. Twee vlaggenschip-projecten bezochten we: Landschapspark Duisburg-Noord en Zeche Zollverein in Essen.
In Duisburg viel weinig te beleven, zelfs in de herfstvakantie was er weinig aanloop. Het uitzichtpunt bleek gesloten, er werden bomen gekapt, waardoor we nergens naar binnen konden. Het café in de voormalige staalfabriek was open, maar de koffie viel verkeerd. Daarom reisden we door naar Essen. Naar Zollverein is het zeker twintig minuten met de auto. Daar was het Ruhrmuseum geopend, maar ook hier was weinig klandizie en de tentoonstelling viel tegen. De reusachtige fabriekscomplexen, overigens schitterend gerestaureerd, liggen in een öde uitgestrektheid, ze zijn verstoken van alle voorzieningen. Het is ruim vijf kilometer naar het centrum van Essen, maar het voelt anders. Het concept van het park met industrieel erfgoed is mooi bedacht, maar het blijkt moeizaam te werken. Deze industriesteden lijken helemaal geen behoefte aan een regionaal park te hebben, ze missen juist stedelijkheid. Ze missen wat het naburige Düsseldorf wèl heeft: een grootstedelijk centrum, mooie winkels, musea, hotels, universiteiten, bijzondere architectuur, grootstedelijke voorzieningen. De miljarden hadden beter in de stadscentra van Duisburg, Essen en Dortmund kunnen worden gestoken. Erger, in 2010 heeft men de beroemde Folkwang School of Design uit het centrum van Essen naar Zollverein verhuisd. Tram 107 heet nu Kulturlinie en brengt de studenten naar de voormalige fabriek die nu ‘campus’ heet. EUREF AG van Reinhard Müller wil er een ‘Zukunft-Campus’ van maken. Hij investeert 50 miljoen euro in de oude gasometers. Daarmee is het kwetsbare ecosysteem nog verder uit elkaar getrokken. Geen goed nieuws uit Metropole Ruhr.
Read on Tristatecity.com:
Imagine: ‘The Battle of the Cities’. The Dutch employers organisation VNO-NCW and the real estate developer CBRE think there is a battle going on in this world. They wanna be winners. Mr. Peter Savelberg, a Dutch consultant, proposes a city of 30 million inhabitants. VNO NCW and CBRE decided to sponsor him. His TristateCity covers the whole of the Netherlands, the Rhine-Ruhr Area and Belgium. He even made a map of his transnational conurbation, its size even bigger than Jean Gottmann’s Megalopolis of 1962. Mr. Savelberg, who is a professional in real estate and marketing, thinks it’s gonna be the most powerful urban power center of the world. Yes, we’re going to beat the Chinese! We need transport corridors that are connecting all three rings of rather small-size cities. The so-called Randstad is just the inner ring. A second ring connects Middelburg, Goes, Tilburg, Breda, Eindhoven, Zwolle, Leeuwarden; a third ring binds Ostende, Ghent, Brussels, Maastricht, Aachen, Cologne, Duisburg, Enschede, Groningen together – this last ring is even wider than the outer ring of Greater-Beijing or the MKAD of Greater-Moscow. The outer ring is shrinking, the future of the middle ring is fishy, even parts of the Randstad are suffering a Rust Belt condition. Mr. Savelberg’s scheme reminded me of a diagram and an old idea: in 1898 the British inventor Ebenezer Howard thought a diagram like this would make sense. He was wrong. The Soviets tried. It only generated congestion.
The problem with Mr. Savelberg’s TristateCity is its scale too, of course. It’s simply too grand, too megalomanic, too much out of control, lacking any decent governance. The whole idea is also not liveable and sustainable, and worse, what it lacks are agglomeration economies. You remember the corridors-discussion of the nineties? See the result. The future Mr. Savelberg and his powerful sponsors seem to propose looks almost like Soviet or Fascist style planning of the twentieth century. On the website of Tristate City, the organisations that support Mr. Savelberg refer to the Pearl River Delta, a conurbation of 60 million inhabitants. So that is their adversary. Are they aware of the fact that Chinese planning schemes on this huge scale have a communist background? I doubt it. And do they see the difference between Pearl River delta and the Tristate City?: one is full of peasant-immigrants and growing very fast, while the other is ageing and shrinking. Mr. Hans de Boer, president of the Dutch employers organisation, thinks it is just a great way to present the Netherlands to the world. Is it? I think it is ingenious. As a planner I even feel embarrassed. No, we should be very worried.
Mr. Savelberg commented:
“Jammer dat u niet even contact heeft opgenomen/zich echt ordentelijk heeft verdiept in ons MARKETING-model; het gaat hier natuurlijk geenszins om een ruimtelijk ontwikkel model; laat staan om een ruimtelijke ambitie.
Op dit moment wonen er al lang 30 miljoen mensen in dit gebied en dat zal ook niet hard groeien. Ook nemen wij de Pearl River Delta absoluut NIET als voorbeeld voor onze Lage Landen. In tegendeel, wij stipuleren juist dat ons organisch gegroeide model van netwerk van kleine steden op vele fronten als voorbeeld kan dienen voor alles wat er nu mis gaat bij de onbeheerste urbanisatie in o.a. China.
Wel geven wij een antwoord op de huidige inefficiente en gefragmenteerde citymarketing van vele kleine steden en hun bestuurders. Dat wordt overigens door velen op prijs gesteld (ook in de academische wereld).”
Gelezen in de Volkskrant van 20 oktober 2012:
Onlangs opende in een nieuwe galerie op de Parijse luchthaven Le Bourget een tentoonstelling van recent werk van de Duitse kunstenaar Anselm Kiefer. De werken hebben alle betrekking op het zogenaamde Morgenthau-plan, vernoemd naar de Amerikaanse minister van Financiën ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.Van Kiefer verbaast me de keuze van zo’n thema niet. Bijna al zijn werk gaat over de zwarte bladzijden uit de recente Duitse geschiedenis. Ik lees over de tentoonstelling in de Volkskrant. Henry Morgenthau had in 1944 voorgesteld om van het naoorlogse Duitsland weer een agrarische natie te maken. Daartoe moest alle zware industrie in dat land worden vernietigd. De Volkskrant: “In het hart van de galerie richtte Kiefer een vierkant veld van goudgeel graan in, deels platgeslagen, deels stoppels en in toom gehouden door een roestig hekwerk.” Vijf grote doeken van geschilderde stengels en vlekkerige bloemen vullen het geheel aan. Journalist Ariejan Korteweg noteert droogjes: “Kiefers uitleg is praktisch. Hij wilde niet zomaar de natuur imiteren en stuitte toen op Morgenthau: ‘Ook een plan dat de complexiteit van de dingen miskende.”
Ik moest denken aan Jörg Friedrich’s boek over ‘De brand’, waarin deze beschrijft hoe de geallieerden stelselmatig alle Duitse steden bombardeerden, met fosfor, in de laatste oorlogsjaren. Maar Friedrich rept niet van het Amerikaanse plan. Achtergronddocumenten van het Morgenthau-plan bevatten ook geen passages over de opzettelijke vernietiging van steden, wel over de complete ontruiming van het Ruhrgebied: eerst alle machines eruit, daarna de mensen: “Accordingly, all people and their families within the area having special skills or technical training should be encouraged to migrate permanently from the area and should be as widely dispersed as possible.” Zover is het echter nooit gekomen. Wel verordonneerden de Amerikanen na de oorlog een reductie van de industriële productie in Duitsland met liefst 50 procent. En alle Duitse steden lagen op dat moment, na felle bombardementen, totaal in puin. Feitelijk begon het zwaar verstedelijkte Duitsland na de Tweede Wereldoorlog wel degelijk weer als een agrarische natie. Inderdaad een miskenning van de complexiteit der dingen.
Gehoord tijdens diner met Michael Schwarze-Rodrian op 4 juni 2008:
Sinds twee jaar noemt het Ruhrgebied zichzelf Metropole Ruhr. De poging om het Ruhrgebied neer te zetten als Europese metropool is niet alleen het gevolg van een Duitse wet die negen metropolen definieert, maar ook een verlate reactie op het succes van de Internationale Bau Austellung (IBA) Emscherpark. Van 1989 tot 1999 werd daar, langs de oevers van de Emscher, een geweldig regionaal park aangelegd waarbij elf grote steden en vele tientallen kleinere steden en dorpen onderling werden verbonden en waarbij reusachtige industriële artefacten tot park, kunstwerk of cultuurtempel werden getransformeerd. Een indrukwekkend staaltje landschapsbouw en cultuurcreatie. Destijds was het iets ongekends (ook voor Nederland dat met zijn tijdgenoot de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening iets soortgelijks probeerde te doen) en alleen te verklaren uit de diepe ellende waarin de steden in het Ruhrgebied waren gestort na het abrupte sluiten van de mijnen. De opgave destijds was om van het industriële restant een moderne diensteneconomie te maken. Het Ruhrgebied moest iets bijzonders doen om dat teweeg te brengen.
Op 5 juni sprak de Duitse landschapsarchitect Michael Schwarze-Rodrian over IBA Emscherpark en wat daarna gebeurde tijdens de drukbezochte Kennisdag van de ruimtelijke sector van Amsterdam. De avond tevoren had hij hetzelfde verhaal in veel kleiner gezelschap aan tafel verteld, maar toen vanuit een geheel andere invalshoek, namelijk een heel persoonlijke. IBA Emscherpark, zei hij, was niet mogelijk geweest zonder de figuur van Karl Ganser. Het moment van de start – 1989 – paste namelijk wonderwel in de carrière van Ganser, die op dat moment 10 jaar bureaucratische ervaring in het Ruhrgebied achter de rug had (en nog eens 10 jaar Bundeservaring in Bonn) en die toe was aan een grote uitdaging. De nieuwe minister van Ruimtelijke Ordening van de deelstaat, Tüpker, had Ganser en zijn grote kwaliteiten in de smiezen gehad en hem uit het apparaat gelicht, een zak met geld gegeven en hem gevraagd naar geheel eigen inzichten een proces te starten dat tot een heropleving van de stedelijke regio zou leiden. Ganser, die iedereen in het Rurhgebied kende, wist op dat moment precies wat hij moest doen en aarzelde geen seconde. Gedekt door de president van de deelstaat Nordrhein Westfalen, Johannes Rau (de latere Bundespräsident), dus gedurende meer dan acht jaar sociaal-democratisch bewind, kon hij zijn IBA ontwikkelen en ten uitvoer brengen. Tot hij door de machtswisseling (SPD maakte plaats voor CDU) eind jaren negentig onder vuur kwam te liggen, niet in de laatste plaats door zijn arrogante, betweterige gedrag.
Ook van deze man willen wij graag een biografie. Een biografie die tevens nieuw licht werpt op de ontwikkeling van een bijzondere Europese metropool.
reacties