Augustus 2021 heropende de Neue Gemälde Galerie in Berlijn. Ik ging er een kijkje nemen. Het museum, naar een ontwerp van Ludwig Mies van der Rohe, stamt uit 1968 en is daarmee tevens het laatste werk van deze grote Duitse architect. Het werd door David Chipperfield voor 110 miljoen euro gerestaureerd. Ik vond het schitterend. Tegelijkertijd kan men in de nabijgelegen Kunstbibliothek een tentoonstelling bezoeken over het stedenbouwkundige ensemble waarvan de Neue Gemälde Galerie deel uitmaakt: het Kulturforum. Ook daar ging ik langs. ‘Utopie Kulturforum’ is nog tot eind dit jaar te zien. Het toont alle ontwerpen voor het centrale gebied, vanaf Albert Speers ontwerp van Germania tot het recente concept voor de verdere ontwikkeling uit 2004. Want rond 2000 besloot de Duitse regering stevig in het gebied naast Potsdamer Platz te investeren. Dat moest ook wel. Na de hereniging waren alle kaarten gezet op de restauratie van de vele musea op het Museumsinsel in het voormalige Oost-Berlijn. Dat hebben de kunstinstellingen in het voormalige West-Berlijn geweten. Hun bezoekersaantallen liepen dramatisch terug. Daarom wordt nu met man en macht gewerkt aan de wederopstanding van de West-Berlijnse cultuurenclave, uitgevoerd naar een plan van Hans Scharoun uit 1959, met als laatste toevoeging een museum voor twintigste eeuwse kunst van het Zwitserse Herzog & de Meuron. Over een paar jaar beschikt Berlijn over twee reusachtige concentraties van musea, theaters, bibliotheken en kunstinstellingen van wereldklasse: een in het westelijke en een in het oostelijke deel van de binnenstad.
Zeker, het Berlijnse Kulturforum is door utopieën gevormd. Na de oorlog werd ze ontwikkeld als westerse pendant van het oude Museumsinsel dat door de komst van de Berlijnse Muur in 1961 onbereikbaar was geworden. Waar Albert Speer de afbraak had gelast van het Tiergartenviertel ten behoeve van de aanleg van zijn megalomane plan voor Germania, bouwde het toenmalige West-Berlijn in het Britse deel, pal naast de zone waar de DDR na de oorlog de muur optrok, zijn eigen Akropolis als baken van culturele vrijheid en zelfontplooiing. Eerst was er de Philharmonie van Hans Scharoun, toen de Neue Gemälde Galerie van Mies, daarna de Staatsbibliothek zu Berlin van Scharoun, zo vulde het in en na de oorlog verwoeste landschap zich geleidelijk op met cultuurinstellingen die vooral open en democratisch moesten lijken. In 1984 maakte de Oostenrijkse architect Hans Hollein nog een prijswinnend plan, maar dat viel door felle controverses van tafel. Daarna viel de muur. Vanaf 2002 mochten de gebruikers en het stadsdeel zich uitspreken over een ontwikkelingsconcept, dat uiteindelijk in 2004 werd vastgesteld. Het resultaat is te zien in ‘Utopie Kulturforum 2021’. Zelf heb ik flinke bedenkingen: waarom 23 hectare midden in de stad uitsluitend aan cultuur gewijd? Het voelt als een bar landschap, en dat gevoel zal met de nieuwe projecten niet minder worden. Zo’n Modernistisch idee van stadsontwikkeling zou anno 2021 toch verlaten moeten worden?
Geef een reactie