Vertrouwen

Voor de derde keer ontmoet ik Jan Dirk Gardenier, ditmaal in het centrum van Groningen. We spreken af op de Grote Markt. We nemen eerst de kranten door. De antropoloog Gardenier verzucht al snel dat Fukuyama’s ‘Trust’ voor Nederland en Amerika verleden tijd is. Hij doelt op ‘Trust. The Social Virtues & the Creation of Prosperity’ uit 1995. Van een High-Trust Society is ook ons land in dertig jaar tijd veranderd in een Low-Trust Society. Wie had dat gedacht? Het belooft niet veel goeds. Want ‘rust in de portemonnee’ is niet genoeg om een samenleving overeind te houden. Bovenal gaat het om vertrouwen, om het vermogen van mensen om met elkaar samen te werken. Fukuyama: “The collapse of communism and the end of the cold war have not, as many commentators have asserted, led to a global upsurge of tribalism, a revival of nineteenth-century nationalist rivalries, or a breakdown of civilization into anomic violence.” Blijkt hij achteraf te optimistisch? Het lijkt erop. Wantrouwen voert op dit moment ook in Noord-Nederland de boventoon. In 15 van de 18 gemeenten in Friesland was de PVV de grootste partij bij de Tweedekamerverkiezingen van 2023, in Groningen in 6 van de 10, in Drenthe zelfs in 11 van de 12.

Natuurlijk had Fukuyama ook Robert Putnams ‘Bowling Alone’ gelezen. Diens boek over uiteenvallende sociale verbanden en over groeiende eenzaamheid in de Verenigde Staten was net verschenen. Dat het individualisme in Amerika aan een snelle opmars bezig was en dat wantrouwen en walging in het politieke debat de boventoon ging voeren bracht hij in verband met de welvaartstaat die verstikkend zou hebben gewerkt op de civil society. In die zin was en is hij een echte liberaal. Dat er ook toen al sprake was van een afname van sociaal kapitaal in het hart van Amerika had hij wel opgemerkt, maar niet dat het zo erg was of zo gevaarlijk zou worden. De toename van het aantal rechtzaken vond hij zeker opvallend. Dat kost de samenleving veel geld. En het maakt iedereen voorzichtig, leidt bovendien tot meer regels. Maar meer corruptie? Hoogstens was de balans tijdelijk zoek tussen Amerikaans individualisme en Amerikaanse gemeenschapszin op lokaal niveau. Misschien wilde hij het gewoon niet zien. Want ook hij wist dat het weer opbouwen van sociaal kapitaal zeer moeizaam is en erg lang zal duren. “It may take centuries to replenish, if it can be replenished at all.” De verkiezingen komende woensdag zal ik dus op de voet volgen. Te veel hangt er van af.