Wederopbouw

Gisteren college gegeven in een summer school van de Kyiv School of Economics en de Rijksuniversiteit Groningen. Onderwerp: de herbouw van Oekraïne. Hoe bouw je een land weer op na een slopende en niets ontziende oorlog? Mij was gevraagd de aftrap te geven, maar dat vond ik allerminst eenvoudig. Ik begon met de Duitse inval in Frankrijk in 1870. Alles wat de planoloog Haussmann de voorgaande twintig jaar had opgebouwd werd in een paar weken tijd weer verwoest. Met de wereldtentoonstelling van 1867 waren de grote publieke werken van de Derde Republiek juist gevierd en was door curator Frédéric le Play nog optimistisch naar de toekomst gekeken. Drie jaar later was de stad in handen gevallen van de vijand, en na twee jaar bezetting moest de boel weer worden opgebouwd. Het Franse volk besloot met een nieuwe wereldtentoonstelling – die van 1878 – opnieuw naar de toekomst te kijken. Ditmaal bezag ze die met heel andere ogen. Weliswaar had Frankrijk de Duitse bezetter weer van zich afgeschud, Parijs lag in puin. Hier begon het denken van Patrick Geddes, die vanuit Londen naar Parijs was gekomen om de wereldtentoonstelling op het Champs de Mars met eigen ogen te zien.

De bioloog Geddes, hield in de studenten in Kiev voor, begreep dat niet architectuur of stedenbouw leidend moest zijn, maar mensen. Na zijn bezoek aan Parijs reisde hij terug naar Edinburgh, waar hij de lessen die hij had geleerd samen met zijn vrouw in praktijk zou brengen. Zijn ‘civics’ beschouwde hij als een vorm van toegepaste sociologie. Tegenwoordig noemen we dat planologie. Je verzamelt mensen om je heen, start dialogen, begint met reparaties, geeft om de natuur, onderzoekt de geschiedenis van de plek, denkt in lange lijnen, ontwikkelt een gedeelde visie, opent daartoe een tentoonstelling ter plekke, vertelt elkaar verhalen, neemt daarvoor de tijd, sluit niemand buiten. Aan de hand van latere oorlogen en crises liet ik zien dat die sociologische aanpak op locatie het beste werkt, want ook na de Eerste en Tweede Wereldoorlog leerden mensen elkaar weer vinden, bleken ze in staat om gezamenlijke toekomsten te ontwikkelen, luisterden ze naar elkaar. Wederopbouw is een maatschappelijk proces van democratie en inclusie, niet van techniek, economie of grootse blauwdrukplannen. Vandaag gaan de studenten naar Borodyanka. Deze stad, even buiten Kiev, is door de oorlogshandelingen zwaar getroffen. Ik ben benieuwd hoe ze de wederopbouw van die stad denken aan te pakken.