Verhelderend

Gehoord in de Tolhuistuin op 23 oktober 2009:

Remco Daalder, stadsecoloog bij de Dienst Ruimtelijke Ordening, was moderator deze avond. Er werd gesproken over het ontwerp van Karres en Brands voor de Oostelijke Eilanden. Motto: Bedreigde vrijheid. Zelf kwam Daalder van Kattenburg, een van de eilanden. Bijna zijn hele familie kwam van Kattenburg: zijn ouders, grootouders en overgrootouders – vier generaties Daalder. Niemand in de zaal kon daaraan tippen, ook geen van de aanwezige bewoners. Hij schilderde met scherp oog voor detail het leven op de eilanden, het isolement, de dicht opeengepakte mensenmassa, de slechte woningtoestanden, het anarchisme, de vrijheid, de eigen wetten, maar ook de vele kroegen, het drankmisbruik en de knokpartijen tussen de Kattenburgers en de Wittenburgers op de brug die de beide eilanden van elkaar scheidde, het familieleven per woningblok, de intense sociale controle waaraan zijn moeder na de oorlog maar wat graag ontvluchtte. Want na de oorlog werden de bouwvallige huizen op de eilanden afgebroken en in stadsvernieuwing opnieuw opgetrokken. Weg kroegen, weg sociale leven, weg isolement. "We hebben het vanavond over vrijheid en isolement. Laten we niet vergeten dat het isolement van de eilanden twee kanten heeft, evenals die zogenaamde vrijheid."

Marco Broekman van bureau Karres en Brands construeerde daarna het verhaal over ‘bedreigde vrijheid’. Het ontwerp, dat niet als een plan mocht worden opgevat, was opgebouwd uit drie interventies: het autovrij maken van de eilanden, het terugbrengen van het isolement door het terugbrengen van het water en het introduceren van tien ‘vrijdenkplaatsen’ – ommuurde open ruimtes die telkens voor tien jaar werden uitgegeven aan bedreigde kunstenaars, politici en intellectuelen. De ‘evenementisering’ van de binnenstad zou aan de Oostelijke Eilanden voorbij gaan, want de ontwerpers "wilden niet alles met elkaar in verbinding brengen" – de toeristenstromen gingen over fiets- en voetgangersbruggen via de Valkenburgerstraat naar de cruiseterminal via de mond van de IJtunnel, die herschapen was in een heus ”Museumsinsel’ met nog drie musea erop en de tunnel buiten werking gesteld. Zo ontstond het paradoxale beeld van een druk bezocht NEMO-eiland en een verstild eilandenrijk dat de ontwerpers nota bene vergeleken met Venetië: een geheel autovrij eilandenrijk, bevolkt door 60.000 Venetianen, maar tegelijk bezocht door miljoenen toeristen uit de hele wereld. Broekman rook onraad; helemaal consequent, gaf hij toe, was zijn redenering niet.

Enfin, het isolement hoefde van de aanwezige bewoners niet terug en helemaal autovrij maken, daar geloofden ze niet in. "Mensen moeten toch met hun auto, af en toe." Daalder geloofde zelfs dat auto’s op straat goed is voor de sociale controle. "Mensen kijken eerder op straat als ze iets horen, bang als ze zijn dat hun auto wordt beschadigd". Maarten Kloos, directeur van ARCAM, richtte zich op de versterking van het isolement. Hij was teleurgesteld in de ontwerpers, zei hij. Hij wilde nog veel meer water graven. Maar het gesprek concentreerde zich al snel op de derde interventie, want vooral tegen de ‘vrijdenkplaatsen’ rees bezwaar. Fons Elders, de filosoof, bewoner en initiatiefnemer van het Vierwindenhuis op de kop van Wittenburg, dacht dat het ‘gated communities’ waren en vertelde van het binnenterrein van zijn bouwwerk, waar ‘nooit een politieman zou mogen komen’, maar dat wel vier ingangen kende die altijd open stonden, al twintig jaar. De curator bracht in dat hier de overheid de vrijheid van het zwakke beschermde en zijn rol van ‘nachtwakerstaat’ op zich nam. De verwijzing van Broekman naar het gedwongen verblijf van Ayaan Hirshi Ali gedurende de bedreigingen aan haar adres op de eilanden, in het Marine-etablissement, bracht Kloos in verwarring, die dacht dat bunkers in het spel waren en die vertelde hoe hij vanuit zijn raam bij ARCAM op de commandantswoning uitkeek waar Ayaan verbleef. "Ze woonde er schitterend, in een prachtige villa, aan het water, omringd door groen!" Daalder verwees naar de activiste LaDonna Redmond, die in de ghetto’s van West-Chicago groenten in moestuinen was begonnen te kweken. "Waarom de ommuurde ‘vrijdenkplaatsen’ alleen voor bedreigde kunstenaars bestemmen? Waarom niet voor het kweken van groenten en andere vrije initiatieven?" Jeroen, die ook in het Vierwindenhuis woonde, vertelde hoe de bewoners de inrichting van de eilanden het liefste zagen. Het klonk alleszins redelijk en sloot in veel opzichten op het ontwerp van Karres en Brands aan. Ze hadden moeite met de wijze waarop het stadsdeelbestuur de eilanden zag en hoopten op een nieuw bestuur met andere inzichten. Hij verwees naar de vrijplaatsen langs de Dijksgracht. Die vond hij in orde, hij noemde ze vrijplaatsen en hoopte dat ze zouden blijven.

In de loop van de avond begonnen de aanwezigen steeds meer te begrijpen dat de maquette geen plan verbeeldde, maar heel iets anders. Er ontspon zich een gesprek waarbij hele praktische zaken werden afgewisseld met de meest abstracte filosofische redeneringen. Fons Elders miste bijoorbeeld een filosofische basis onder de ideeën rond vrijheid in het ontwerp waardoor alles aanvechtbaar was en uiteengeslagen kon worden, terwijl de curator vroeg of we niet ergens op de eilanden zouden kunnen beginnen met het autovrij maken. En als de bewoners er niets voor voelden, zouden we het ontwerp dan niet kunnen realiseren op de eilanden van IJburg Tweede Fase? "Stel je voor, 8000 huishoudens zonder auto voor de deur, overal kinderen spelend op straat, op elke hoek weer een winkeltje of een kroeg, een Vlieland-gevoel voor de kust van Amsterdam, tien Blijburgen erbij!" Wiebe Eijbers verwees naar het GWL-terrein in Westerpark. Ook daar was de auto radicaal uit de buurt gehaald. Het kan! Tuinen waren ervoor in de plaats gekomen, en café restaurant Amsterdam. Al tien jaar wonen de mensen daar zeer tevreden. Vrolijk eindigde de avond met een commentaar van Remco Daalder op alle ideeën. Daarmee sloot hij de cirkel die hij twee uur eerder geopend had.


Posted

in

by

Comments

Geef een reactie

Your email address will not be published. Required fields are marked *