Onbedorven wereld

Gezien in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam, op 14 september 2017:

Afgelopen week in het Nederlands Fotomuseum de tentoonstelling ‘Genesis’ van de Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado gezien. Ik moest er een spreekbeurt geven. Imposant materiaal. Ruim tweehonderd foto’s in zwart-wit, zeer esthetisch. Acht jaar lang reisde de wereldberoemde Magnum-fotograaf naar alle uithoeken van de wereld om mensen en dieren te fotograferen die nog in evenwicht leven met de natuur. Vijf jaar geleden was Genesis al te zien geweest in Londen, Toronto en Rio de Janeiro; in 2013 volgden Parijs, Lausanne en Sao Paulo, daarna Madrid, Venetië, Stockholm, Singapore en een aantal Braziliaanse steden. Nu dan ook in Rotterdam. Salgado’s tentoonstelling draagt een duidelijke boodschap. ‘Genesis’ is een ode aan de natuur. De oude, sociaal bewogen fotograaf toont ons, stedelingen, nog eenmaal zijn schitterende materiaal: de laatste resten onbedorven aarde. Straks is ze er niet meer. Op de foto’s ontbraken de steden, de landbouw, de technologie, allemaal bedorven wereld. Na het zien van de foto’s voelde ik me in verlegenheid gebracht. Ik was juist gevraagd te spreken over de toekomst van de steden.

Geconfronteerd met de foto’s moest ik denken aan de bijzondere biografie van Alexander von Humboldt die ik juist die avond bij me had gestoken. Volgens biografe Andrea Wulf in ‘The Invention of Nature’ was de Duitse geleerde al vroeg doordrongen van de aantasting van het natuurlijke ecosysteem door ingrepen van de mens. Ook zag Von Humboldt op zijn reizen door Zuid-Amerika het verband tussen deze menselijke ingrepen en verschijnselen als uitbuiting en slavernij. Hij had bovendien een esthetisch oog dat zelfs Goethe imponeerde. In Washington DC bezocht hij Thomas Jefferson en bij zijn terugkomst vestigde hij zich in Parijs. Daar, een in van de mooiste en grootste steden op aarde, zou hij de wereld vertellen wat op het spel stond en schreef hij zijn imposante boeken. Maar zijn boeken zijn geen aanklacht. Ze bezongen de natuur. Daarmee inspireerde hij later Darwin, Thoreau en vele anderen. Dat was tweehonderd jaar geleden. Ook ik probeerde de aanwezigen te inspireren. Steden zijn mooi en worden door natuurkrachten vormgegeven. Hoe natuurlijker de planning, hoe beter.