Waterhoofd

Gehoord op de Roeterseiland campus op 7 mei 2013:

Het laatste gastcollege in de minor ‘Cities in Transition. The Case of Moscow’ werd dinsdagmorgen verzorgd door Reinier de Graaf. De Graaf is stedenbouwkundige en directeur van Office for Metropolitan Architecture (OMA) te Rotterdam. Vanuit het Centre for Urban Studies van de Universiteit van Amsterdam was hij gevraagd zijn ervaringen als aanvoerder van het Nederlandse team dat vorig jaar deelnam aan de Moscow Competition – de prijsvraag voor de uitbreiding van Groot-Moskou – te delen met ruim zestig studenten. Zij kregen een weergaloze lezing voorgeschoteld waarin zes maanden intensief denk- en onderzoekswerk van een van ‘s werelds beste stedenbouwkundige bureaus werd samengevat in amper anderhalf uur. Ruim tweehonderd sheets met de mooiste kaarten en diagrammen zagen we in een ongewoon snelle opeenvolging voorbij galopperen, voorzien van een ratelend, dikwijls scherp en genadeloos commentaar van De Graaf. Wat was de strekking?

Moskou, aldus De Graaf, groeit razendsnel, maar die groei gaat ten koste van de rest van Rusland, dat leegloopt en ontvolkt. Buiten Moskou gerekend bestaat het uitgestrekte Rusland op de kaart van de groeiende metropolen feitelijk niet meer. Moskou is de redding. Alle winst van de Russische olie- en gasbedrijven vloeit hier samen. Wat ik niet wist is dat ex-burgemeester Popov begin jaren negentig, tijdens het wilde kapitalisme, de inwoners talrijke voorrechten gaf die het burgerschap van de hoofdstad buitengewoon lucratief maken. Elke Rus zou wel in die voorrechten willen delen. Het contrast met de rechten van de inwoners van de Oblast (provincie) bijvoorbeeld is extreem, door De Graaf geillustreerd aan de hand van identiteitskaarten: die van de inwoners van Moskou lijkt op een creditkaart. Geen wonder dat zoveel Moskovieten bereid zijn dicht opeengepakt te wonen. De Graaf oordeelde dat de groei van Groot-Moskou nodig is om Rusland een speler te laten zijn in de globalisering. Er is gewoon geen andere keus. Of de groei ook houdbaar en duurzaam is kon hij niet zeggen. Een aantal extreme interventies toonde hij die de vele problemen waarmee het ‘waterhoofd’ Moskou kampt moeten oplossen. Daaronder gevond zich ook de benutting van de geheime metrolijn 2 van Leonid Brezjnev die twee vliegvelden met Moskou verbindt. Het geheel noemde hij overigens ‘hybride’ en geen ervan had realiteitswaarde. Zelfs de hele Moscow Competition bracht volgens hem geen enkele oplossing dichterbij. Misschien dat de studenten nog iets kunnen verzinnen.