Vergankelijk

Gezien op Nederland 2 op 26 oktober 2010:

We zagen de Duitse kunstenaar Anselm Kiefer (1945) aan het werk in zijn atelier La Ribaute, Barjac, in Zuid Frankrijk. Sinds 1993 tovert hij daar een voormalige zijdefabriek op een terrein van 35 hectare om in een stad met wegen, torens en tunnels, een crypte, een ondergronds meer en 41 expositiezalen. Dit is geen atelier meer, hier schept een kunstenaar in twintig jaar tijd een imaginaire metropool. Aan de Oostenrijkse kunsthistorics Dermutz legt hij uit hoe hij destijds aan zijn bouwproject begon. “Op het uitgestrekte terrein had hij voor een bulldozer uitgelopen om te bepalen waar de wegen moesten komen. De omtrekken van de te bouwen loodsen en ateliers had hij later met een spuitbus op de grond getekend. Verder wil Kiefer niet plannen, want vervolgens laat hij materiaal en toeval hun werk doen – hoewel hij daarbij wel steeds ingrijpt om het proces in de door hem gewenste richting te dwingen.” Net als echte stedenbouw. We zien onderaardse gangen, torens en hoe bewust wankel ze gestapeld zijn; soms liggen tussen de vloer en de rauwe wanden, in plaats van voegen, loden boeken. Ik moest denken aan Caspar David Friedrich. Als mens voel je je nietig in deze stad, deze metropool is bovenal vergankelijk. De documentaire – een ingekorte versie van een 100 minuten durende film van de Britse cineaste Sophie Fiennes – heet ‘Over your cities grass will grow’. Het is een verwijzing naar een passage in de Bijbel waarin een profeet voorspelt dat de steden van het volk dat God niet eert, overwoekerd zullen worden. De beelden van Fiennesversterken inderdaad de indruk van een door mensen verlaten stad.

Het project in Barjac is vrijwel voltooid. Kiefer ruilt Barjac daarom in voor Parijs. Zijn kinderen groeien op, ze moeten naar de middelbare school. Vandaar Parijs. In de film zien we hem over zijn nieuwe atelier vertellen. Het ligt in de Franse hoofdstad aan de snelweg naar Duitsland. Hij moet erom gniffelen. Om precies te zijn: tussen het vliegveld en de snelweg in, verduidelijkt hij. Nog mooier. Opnieuw gniffelt hij veelbetekenend.