Een stilstaande vijver

Columniste Sylvia Witteman bivakkeert in de USA. Elke week schrijft ze over haar Amerikaanse leventje in Volkskrant Magazine. Dit weekeinde over het feit dat Amerikanen er geen moeite mee hebben om hun boeltje op te pakken en met het hele gezin duizenden kilometers verderop weer neer te strijken. Er is daar geen sociaal vangnet, iemand kan zo maar worden ontslagen, dus dan zit er niets anders op elders een baan te zoeken en te verhuizen. In Nederland is dat onbestaanbaar. "Nederlanders kunnen zich daar geen voorstelling van te maken," aldus Witteman. "Ik ken een gezin dat onlangs van Amsterdam naar Haarlem ging verhuizen, en een groots en larmoyant feest organiseerde bij wijze van ‘afscheid’ van Amsterdamse vrienden, familie en klasgenootjes. Iedereen was danig ontroerd en overstuur over dit vertrek. Let wel, het duurt ongeveer een kwartier om van Haarlem naar Amsterdam te reizen, een zelfde tijdspanne tijds die ik zeker viermaal daags doorbreng in mijn auto om de kinderen naar feestjes of sportclubs te brengen."

 

Toevallig deze week vertelde ik in een gesprek over het Nederlandse verstedelijkingspatroon en hoe dat als gevolg van decennialange gelijkmatige spreiding van publiek geld dat eigenaardige karakter heeft gekregen: overal stadjes, dorpjes, laagje voor laagje, wijkje na wijkje, als betrof het schimmel, een geheel kunstmatig patroon waarin geen plaats is voor echte grote steden. De ambtenaar van VROM in het gezelschap protesteerde en rekende voor dat zoiets niet te wijten viel aan publieke investeringen; die waren immers slechts een fractie van de totale ruimtelijke investeringen. Het was de markt die hierover besliste. Maar hij vergat dat de overheid als geheel enorme bedragen uitkeert aan provincies en regio’s die naast fysiek-ruimtelijk ook sociaal (uitkeringen), cultureel en economisch van aard zijn. Bij elkaar opgeteld een enorme smak geld. Motief bij de verdeling blijkt steeds weer te zijn: rechtvaardigheid.

Maar hoe rechtvaardig is het eigenlijk? Uitgerekend de sociale uitkeringen en de economische investeringen lijken minder bedoeld om rechtvaardig te zijn, dan om mensen vast te houden op hun plek. De verzorgingsarrangementen komen gewoon naar de mensen toe. Cijfers over verhuisbewegingen worden gebruikt om alarm te slaan. Zodra een substantieel deel van de bevolking ergens weg wil, wordt er in dat gebied namelijk moord en brand geschreeuwd en gaan er promp sloten geld vanuit ‘Den Haag’ naar dit gebied om ervoor te zorgen dat die mensen daar zitten blijven. Er moeten dan scholen, ziekenhuizen, zelfs universiteiten naar toe. Niemand mag van zijn plaats. Iedereen moet netjes blijven zitten waar ie zit. Nederland is al honderd jaar een stilstaande vijver. En zo’n vijver, die gaat op den duur stinken.