Prikkels

Gelezen in Het Parool van 3 mei 2014:

Guus Dix is filosoof. Onlangs promoveerde hij aan de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar beleidsprikkels. In  ‘Governing by carrot and stick – A geneaology of the incentive’ laat hij zien hoe sinds de negentiende eeuw overheden steeds vaker financiële prikkels gebruiken om mensen tot een bepaald gewenst gedrag aan te zetten. Prestatiebeloning heet dat. Ook het ruimtelijke beleid zit er vol mee. Lagere overheden moeten door het hoepeltje van hogere overheden springen om een beloning te ontvangen of, andere metafoor: “net alsof die gemeentes een soort trein zijn, en er een wissel is die je kunt omzetten.” Hetzelfde geldt voor burgers. Ook die worden voortdurend door overheden geprikkeld in een bepaalde richting. Het lijkt wel, aldus Dix, alsof de wereld maakbaar is. Hij vindt het getuigen van een “heel sterk mechanisch idee over hoe je kan zorgen dat mensen linksaf of rechtsaf gaan.”

Dit denken in genealogieën gaat terug op Michel Foucault. Deze Franse filosoof en historicus (1926-1984) keek naar het verleden om de ontstaansgeschiedenis van zaken beter te kunnen begrijpen. Dan constateerde hij dat zaken vaak een heel andere oorsprong hadden dan waarvoor ze op dit moment bedoeld zijn. Zijn beroemdste onderzoek is die naar gevangenissen (‘Discipline, toezicht en straf’). Zo deed ook Guus Dix genealogisch onderzoek, maar dan naar prikkels als middel van bestuurders om mensen te laten doen wat zij voor hen het beste achten. Dix stelt er vragen bij. “In een democratie wil je niet alleen burgers die geprikkeld worden,” zegt hij. Hij noemt dat een neoliberale opvatting. Het alternatief? “Een ander idee is dat je burgers zo ver moet krijgen dat ze actief betrokken zijn bij het maken van beleid, dat er een antagonistische relatie ontstaat waarin de een de ander ook kan uitdagen.” Hebben bestuurders en beleidsmakers er ooit zo naar gekeken? Of is het neoliberale denken al zo dominant?