Amsterdam ontmantelen

Gelezen in Moderne architectuur. Een kritische geschiedenis (1980) van Kennth Frampton:

Mij is gevraagd om vanavond een lezing in het Van Eesteren Museum over Lelystad te geven. Dat doe ik graag. Ik kan het niet helpen, maar ik moet steeds aan Bruno Taut denken. In het Weense Belvedere zag ik vorige week de tentoonstelling ‘Dynamik! Kubismus / Futurismus / KINETISMUS’. De tentoonstelling liet ruim 45 opwindende werken zien van jonge schilders die na 1918 vanuit Wenen opereerden en die beweging en dynamiek als uitgangspunt namen. Leider was de schilder Frans Cizek. In een van de zalen werd deze schilderkunstige avantgarde in verband gebracht met de opkomst van de moderne Grossstadt: de dynamiek van de westerse metropool. In een zijzaal zag ik werken van schilders die glas en christal als uitgangspunt hadden genomen en die alle waren geïnspireerd door het werk van de Duitse architect Bruno Taut. Die had op de Werkbundtentoonstelling in Keulen van 1914 een glaspaviljoen gebouwd met inschriften van de Duitse dichter Paul Scheerbart (‘Ohne einen Glaspalast ist das Leben eine Last’) – volgens de architectuurcriticus Kenneth Frampton “een fantasmagorisch paviljoen voor de glasindustrie”, uiting van een intens ‘Kunstwollen’. De jonge Weense schilders hadden zich erdoor laten inspireren. Van Taut verscheen in 1919 ‘Die Stadtkrone’ – een boek over een ontwerp voor een imaginaire stad met een glaspaleis als centrum – en in 1920 schreef diezelfde Taut ‘Die Auflösung der Städte’. Frampton: “Met zijn aanbeveling om de steden te ontmantelen en de verstedelijkte bevolking naar het platteland te doen terugkeren, stond hij op één lijn met de socialistische stedenbouwers van de Russische Revolutie.’

In 1921 werd de anarchistisch-socialistische Taut benoemd tot stadsarchitect van Maagdenburg. Daar deed hij een poging om zijn Stadtkrone te verwezenlijken in de vorm van een ‘Halle für Stadt und Land’. Deze werd gebouwd in 1922. In dat laatste jaar, om precies te zijn op 19 september, bezocht de jonge Van Eesteren Taut in Maagdenburg, met een exemplaar van ‘Die Stadtkrone’ onder zijn arm. Om met hem over stedenbouw te praten. Amper dertig jaar later tekende hij zijn eerste schetsen voor Lelystad, een satellietstad bedoeld om Amsterdam te ontmantelen.