Wazepergas

Over het Nationaal Holocaust Namenmonument in de Amsterdamse Weesperstraat is veel te doen geweest de afgelopen jaren. Deze week werd er een punt achter gezet, want zondag ging het eindelijk open. Op televisie zag ik de documentaire van Deborah van der Starre, ‘Lezecher’, met in de hoofdrol Jacques Grishaver, die zich al vanaf 2011 inspant om het monument gerealiseerd te krijgen. Zijn ‘lange strijd’ deed me denken aan de de fietstunnel onder het Rijksmuseum. Ook daarvan bestaat een prachtige documentaire. Verplichte kost voor mijn studenten, die op dit moment de Wibautstraat en Weesperstraat onderzoeken op planologische interventies. Dit is de casus: iemand wil een groot monument voor de Holocaust realiseren in de oude Jodenbuurt van Amsterdam en wendt zich tot de overheid. Hij heeft geen geld en geen grond, maar krijgt de wereldberoemde architect Daniel Libeskind aan zijn kant. Zijn verhaal is sterk. Ook al zijn er veel monumenten in de stad die de jodenvervolging herdenken, dit ene ontbreekt nog. De burgemeester besluit mee te werken. Aanvankelijk wil hij zijn droom in een openbaar plantsoen tegenover Artis verwezenlijken, maar de bewoners zijn tegen. Daarna zoekt hij zijn heil in het Wertheimplantsoen, maar ook daar vindt hij bewoners op zijn pad. Noem het beginnersfouten. Vervolgens begint de gemeente opnieuw, van voren af aan, met een nieuwe procedure. Ditmaal wordt er een inventarisatie gemaakt van alle mogelijke plekken. De persoon kiest in overleg met de burgemeester. Opnieuw blijkt het een plantsoen. Bewoners zijn opnieuw tegen.

Libeskind zegt zowel in de film als in de krant: dit is een sterk staaltje van ‘Nimby’: Not In My Backyard. En ook: deze mensen willen niet herinneren. Maar de bewoners verzetten zich alleen tegen het kappen van 24 bomen en zeggen dat ze geplaagd worden door het drukke autoverkeer op de Weesperstraat en dat ze de herrie en overlast beu zijn. Een bewoonster noemt de bomen belangrijk vanwege het fijnstof. De rechter moet eraan te pas komen, waardoor er jaren verloren gaan en de bouwkosten oplopen. Lees nu het stuk van Robert Vuijsje in Het Parool over de bakkerij van zijn overgrootouders die ooit op de plek van het namenmonument stond. Vuijsje: “Voordat na de oorlog alles werd afgebroken en geasfalteerd en volgeplempt met lelijke nieuwbouw was de Weesperstraat, in het Jiddisch ook wel Wazepergas genoemd, een smal straatje met aan beide kanten winkels.” De verkeersdoorbraak gebeurde op last van de gemeente nadat zijn overgrootouders, Isaac en Schoontje, waren opgepakt bij een razzia en vermoord in Sobibor en de gemeente na de oorlog autoverkeer dwars door de jodenbuurt naar de IJtunnel wilde dirigeren. Planologen trokken de autosnelweg en metro pal langs de voormalige bakkerswinkel van Vuijsje, maar precies bovenop het pand spaarden ze een klein plantsoen omdat de metrobuis daar rakelings langs kwam te lopen. Verderop projecteerden ze kantoren. Bedrijven werden uitgeplaatst, bewoners moesten vertrekken. Kijk maar op het Wederopbouwplan Oostelijke binnenstad van 1955. De 24 bomen staan keurig ingetekend, hun wortels reiken niet diep, want daaronder raast de metro. Vraag aan mijn studenten: heeft Libeskind gelijk en was dit Nimby? En wie maakte hier fouten?