Het vergezicht is zoek

Gelezen in Romantiek. Een Duitse affaire (2009) van Rüdiger Safranski:

De negentiende eeuwse Duitse Romantiek was mede een gevolg van de Franse revolutie van 1789. “Tot aan de Franse revolutie,” schrijft de Duitse filosoof Rüdiger Safranski, “was geschiedenis voor de meeste mensen een door het noodlot beschikt gebeuren, dat je als een epidemie of natuurramp trof. Door de gebeurtenissen van 1789 ontstaat bij de tijdgenoten een besef van de grootschalige consequenties die een bepaald historisch verloop kan hebben, en die politisering gaat hand in hand met een versnelling.” Dat de mens de geschiedenis kan beínvloeden – de macht van de politiek – wordt na 1789 pas echt beseft. Dit idee van maakbaarheid staat aan de wieg van de Romantiek, die het individu op de voorgrond plaatst. Het is het tijdperk van de vergezichten van de toekomst. Schiller was het die het spel van de kunst in de plaats stelde van het “ingekankerde kwaad van de op arbeidsdeling gebaseerde maatschappij, die van de mens een fragment, een pure afdruk van zijn bezigheden maakt.” (…) “Het laat toe dat de enkeling, die lijdt aan zijn versplintering, een geheel wordt, een totaliteit in het klein, zij het ook maar af en toe, voor een ogenblik, en op het beperkte terrein van de kunst.” Waarop Safranski concludeert: “Het nieuwe zelfbewustzijn van kunstzinnige autonomie, de aansporing tot het grote spel en tot verheven nutteloosheid, de belofte van een totaliteit in het klein – alles bij elkaar heeft dit de Romantiek, waarvan de eerste generatie nu het toneel betreedt, een belangrijke impuls gegeven.

Hoe zal men achteraf ònze tijd typeren? Geen tijdperk van revolutie en maakbaarheid, dunkt me. Eerder een tijdperk van niet aflatende crises. Voortdurend valt immers het woord. Vanaf de oliecrisis in 1973 tot de kredietcrisis van 2008, de slepende klimaatcrisis, overal en voortdurend hoor je het woord crisis vallen. Wat doet dit met een mens? De mens in de eenentwintigste eeuw gelooft niet meer in maakbaarheid, dat zal duidelijk zijn. We leven in een tijd die haaks staat op de Romantiek met zijn krachtige politieke handelen, zijn spel van de kunst en verheven nutteloosheid. Het individu is tegenwoordig zwak, de samenleving gecorrumpeerd, de politiek dood, het vergezicht zoek en de kunst gericht op geldelijk gewin. Geen wonder dat ‘romanticus’ tegenwoordig bijna een scheldwoord is, iemand die voorbij gaat aan de realiteit, aan het hier en nu.