Het verlangen naar verhalen

Gelezen in NRC Handelsblad van 18 september 2009:

Brian Boyd, de biograaf van Nabokov, schreef een boek over de oorsprong van verhalen. In ‘On the Origin of Stories’ zoekt hij naar de bron van fictie. Een recensie van de hand van Kester Freriks erover las ik in NRC Handelsblad. Niet feiten, maar verzonnen verhalen drijven de mens, is Boyd’s stelling. Verhalen hebben iets te maken met de gretige, sociale interesse van mensen. Wij zijn nieuwsgierig naar de gedragspatronen van anderen; we willen ervan leren. Verhalen dus als overlevingsstrategie. Sterker, verhalen creëren saamhorigheid en geven mensen greep op hun omgeving. Boyd illustreert dit Darwinistische idee aan de hand van het oerverhaal van Odysseus van Homerus. Odysseus, aldus recensent Kester Freriks, is een meesterlijk strateeg en geboren verhalenverteller. “Het is dankzij zijn geloof in fictie, in fantasie, dat hij overleeft.” Immers, met listen en verhalen weet Odysseus alle beproevingen te doorstaan en terug te keren naar Ithaka. Freriks: “De plot van een verhaal leert ons trefzeker te handelen, de juiste keuzes te maken. En daardoor onszelf in een competitieve wereld in stand te houden.”

In ‘De stad als brein’ (2012) – mijn intreerede – heb ik gewezen op de bepalende rol die het narratieve in de nieuwe ruimtelijke planning zou moeten spelen. Echter, de planning die wij kennen is nog vooral op feiten en statistieken gebaseerd, ze is rationeel, juridisch en wordt verbeeld in ingenieursontwerpen met droge, veelal technische toelichtingen. De toekomst die niemand kan voorspellen wordt technisch maakbaar geacht en onder het mom van onvermijdbaar, noodzakelijk of tenminste plausibel met ‘feitelijke prognoses’ onderbouwd. Zouden we plannen vervangen door spannende toekomstverhalen, dan zouden ze vele malen effectiever kunnen zijn. Dat het verhalende in de ruimtelijke planning ontbreekt wijst op het technocratische, gesloten karakter ervan. Een meer democratische open planning houdt in dat plannen over een spannend plot moeten beschikken, dat ze meer fictie dan feitelijkheid uitstralen, dat ze ons beproeven, samenbrengen en leren trefzeker te handelen: dat ze ons, kortom, terugvoeren naar Ithaka.