In all fury

 

Hoe dicht de mensheid nog bij het leven van de jager-verzamelaar stond, beschrijft de historicus Philipp Blom op indringende wijze in ‘The Vertigo Years’, als hij het leven op het Russische platteland schetst op het eind van de negentiende eeuw. Ik moet eraan denken vanwege de lezing van Tijs Goldschmidt over ‘Darwin in the City’. De Russische samenleving was een rurale, een leven in volstrekte armoede, dikwijls geteisterd door honger, verstoken van recht en politie: niet meer dan tienduizend politieagenten waren er op honderd miljoen Russen. Dorpsgerichten straften spontaan, vooral vrouwen en paardendieven moesten het ontgelden. Het geweld in het dagelijks leven was extreem. Dorpsfeesten ontaardden steevast in drankgelagen en vechtpartijen waarbij het normaal was wanneer de zwaksten niet meer opstonden.

 

Niet dat het leven in de Russische steden veel beter was. Ook daar heerste extreme armoede; de ruwheid en ellende van het plattelandsleven werden gewoon door de stad geimporteerd. Anders dan elders in Europa vestigde zich in Rusland geen stedelijk proletariaat, want na verloop van tijd keerde iedereen weer terug naar zijn of haar dorp. Voor mannen was dat gemakkelijker dan voor vrouwen. Wie eenmaal als vrouw in de stad had geleefd, was voor de rest van haar leven verdacht. Terugkeer naar het land was voor haar bijna niet meer mogelijk. Juist daardoor waren de gevolgen voor het dorpsleven zo ingrijpend. Wie korter of langer in Moskou of St. Petersburg had gewoond, was onherkenbaar veranderd. Baarden waren afgeschoren, het haar was netjes geknipt, het hemd hing niet meer over de broek, mannen waren veelal getrouwd, ze hadden geld en spullen, brillen soms, kleding, boeken en politieke ideeën. "Even the women who had done factory work seemed ‘distinguished by a livelier speech, greater independence, and a more obstinate character." Ziedaar de eigenschappen van de moderne stedelijke samenleving: men is mondiger, onafhankelijker en obstinaat. Die moderniteit is nog maar honderd jaar oud. En ze wordt gevoed door het leven in steden.