Klein houden

Gelezen in Stad en land (2010) van het Centraal Planbureau:

Ook het CPB wijdt in haar rapport over ‘Stad en land’ een apart hoofdstuk aan het wonderlijke stedensysteem van Nederland. De rank size rule, ook wel Zipf’s Law geheten, wordt in hoofdstuk 3 toegepast op Nederland: daar gaat het om de relatie tussen grootte en rang van de honderd grootste gemeenten. Honderdvijftig jaar geleden, rond 1860, gold hier te lande nog geheel de wet van Zipf; die wet stelt dat de richtingcoëfficiënt tussen rang en grootte van steden nagenoeg gelijk is aan min 1. Tot aan het begin van de vorige eeuw, in de periode van snelle industrialisatie, neemt hij toe, daarna vlakt hij af. De rank size rule is voor dus vlakker gaan verlopen, oftewel de grootteverdeling van Nederlandse gemeenten is in de loop van de twintigste eeuw platter geworden. De afvlakking zet versterkt door na 1971. Terwijl Amsterdam relatief daalt, stijgen de middelgrote steden. Anders gezegd, alle steden groeien in grootte naar elkaar toe. Maar waarom daalt uitgerekend Amsterdam? Die vraag stelt zich ook het Centraal Planbureau, dat overigens vaststelt dat in de hele wereld sprake is van een afvlakking in de twintigste eeuw.

Gedeeltelijk denkt het CPB de afvlakking te verklaren uit de omstandigheden van de delta en de monding van de rivieren. Daardoor kon Rotterdam bijna even groot worden als Amsterdam. Belangrijker echter noemt het CPB de politieke machtsverhoudingen in Nederland en de inrichting van het openbaar bestuur, “en de bijzondere positie van de hoofdstad daarin.” En dan komt het: “Waar in andere landen de primate city als gevolg van het machtsmonopolie van de staat groter is dan wordt voorspeld door de wet van Zipf, is Amsterdam eerder kleiner. Dat spoort met het feit dat Nederland sinds 1848 geen absolute monarchie kent en, meer nog, dat Amsterdam nooit het regeringscentrum is geweest. De ruimtelijke ordening is tot op zekere hoogte een reflectie van deze verdelende rechtvaardigheid.” Amsterdam werd door Den Haag na 1848 “met strikte regulering van nieuwbouw en aanbodbeperkingen op de wongmarkt” bewust klein gehouden. “Succesvolle steden met een kansrijk specialisatiepatroon werden daardoor geconfronteerd met een beperking van hun groeipotentieel.” Met andere woorden, Amsterdam had twee keer zo groot moeten zijn. En het erge is, dat klein houden van Amsterdam gebeurt nog steeds.