Twee waterfronten

Gezien in Sint Petersburg op 18 september 2014:

Een boottocht over de Neva roept onherroepelijk vergelijkingen op met het IJ, en Sint Petersburg doet denken aan Amsterdam. De voormalige hoofdstad van het Russische rijk is een achttiende eeuwse stad en zijn grondlegger, tsaar Peter de Grote, had eind zeventiende eeuw in Amsterdam en Zaandam gebivakkeerd. Amsterdam aan het IJ, zo weten we, was bij het ontwerp van zijn nieuwe hoofdstad aan de Neva een van zijn geliefde voorbeelden. Zo gek is de vergelijking tussen de twee waterfronten dus ook weer niet. Alleen is het IJ later afgesloten, ingepolderd, met scheepswerven bezet en op sommige plaatsen door negentiende eeuwse ingenieurs op slinkse wijze gedempt. Het centraal station werd op last van het Rijk rond 1880 zelfs op kunstmatige eilanden in het havenfront gebouwd en overal rookten destijds schoorstenen. Het ruime water van de Neva is echter grotendeels open gebleven, waardoor de Hermitage nog altijd schittert aan haar ongeschonden oevers. Die breedte, die maat, dat is alles. Ze bezit een grote schoonheid.

De afgelopen twintig jaar onderging het waterfront van het IJ een grondige metamorfose. Uit een rommelig industrieel oeverlandschap dat in de jaren zeventig in verval was geraakt en waar hoertjes de lege kades bevolkten, is een nieuwe, moderne skyline gevormd die, anders dan de Rotterdamse, bijna de trekken vertoont van een klassieke achttiende eeuwse stad, met theaters, appartementengebouwen en musea. Het geheel is bewust ontworpen. Het volume van IJdock (80.000 m2) is bijvoorbeeld de helft van ‘De Rotterdam’, de nieuwste schepping van Rem Koolhaas (160.000 m2), en IJdock is ook veel minder hoog (40 in plaats van 150 meter) want in een aantal blokken uiteengelegd, onderling gescheiden door een traditionele straat. En wat te denken van het licht gebogen silhouet van het nieuwe Oosterdokseiland? Een trailer op televisie toont zowaar het logo van de nieuwe publieke omroep NPO in een panorama van het herboren IJ. Ik zag het laatst in een flits. Even meende ik Sint Petersburg te herkennen.