Is IBA Emscherpark een succes?

Gezien in het Ruhrgebied op 24 en 25 oktober 2018:

Uitgerekend op het moment dat de allerlaatste steenkolenmijn in het Duitse Ruhrgebied – de Prosper-Haniel in Bottrop – zijn schachten sluit, bezochten wij de stedelijke regio van ruim 5 miljoen inwoners vlak over de Nederlandse grens. Het tijdperk van kolenwinning en staalindustrie in het Ruhrgebied is definitief voorbij. Voor ons aanleiding om te zien wat er na twintig jaar terecht is gekomen van IBA Emscherpark. De Internationale Bau Ausstellung Emscherpark, die duurde van 1990 tot 2000 en die een overheidsinvestering vergde van liefst twee miljard US dollar, was bedoeld om het conglomeraat van industriesteden en 53 gemeenten rond Dortmund, Duisburg, Bochum en Essen weer aan de praat te krijgen nadat duidelijk was geworden dat het tijdperk van steenkoolwinning ten einde zou lopen. De economische terugloop en demografische krimp waren al ingezet eind jaren zestig, maar geen beleid was in staat geweest het tij te keren. De staat Nord Rhein-Westfalen zocht hulp van buitenaf, met een visionaire stap-voor-stap benadering van prijsvragen en de inzet van veel publieke middelen met als doel: cultuur. In 1988 werd  ‘A workshop for the Future of Industrial Regions’ geopend. In de tien jaar daarna zou een regionaal cultuurpark top-down worden aangelegd langs het riviertje de Emscher vanuit een klein stafbureau met slechts dertig medewerkers. Het bureau omzeilde alle lokale instituties, want die waren verdacht. Zeker 120 culturele projecten werden uitgevoerd. Met veel marketinggeweld werden deze vervolgens internationaal aan de man gebracht. Twee vlaggenschip-projecten bezochten we: Landschapspark Duisburg-Noord en Zeche Zollverein in Essen.

In Duisburg viel weinig te beleven, zelfs in de herfstvakantie was er weinig aanloop. Het uitzichtpunt bleek gesloten, er werden bomen gekapt, waardoor we nergens naar binnen konden. Het café in de voormalige staalfabriek was open, maar de koffie viel verkeerd. Daarom reisden we door naar Essen. Naar Zollverein is het zeker twintig minuten met de auto. Daar was het Ruhrmuseum geopend, maar ook hier was weinig klandizie en de tentoonstelling viel tegen. De reusachtige fabriekscomplexen, overigens schitterend gerestaureerd, liggen in een öde uitgestrektheid, ze zijn verstoken van alle voorzieningen. Het is ruim vijf kilometer naar het centrum van Essen, maar het voelt anders. Het concept van het park met industrieel erfgoed is mooi bedacht, maar het blijkt moeizaam te werken. Deze industriesteden lijken helemaal geen behoefte aan een regionaal park te hebben, ze missen juist stedelijkheid. Ze missen wat het naburige Düsseldorf wèl heeft: een grootstedelijk centrum, mooie winkels, musea, hotels, universiteiten, bijzondere architectuur, grootstedelijke voorzieningen. De miljarden hadden beter in de stadscentra van Duisburg, Essen en Dortmund kunnen worden gestoken. Erger, in 2010 heeft men de beroemde Folkwang School of Design uit het centrum van Essen naar Zollverein verhuisd. Tram 107 heet nu Kulturlinie en brengt de studenten naar de voormalige fabriek die nu ‘campus’ heet. EUREF AG van Reinhard Müller wil er een ‘Zukunft-Campus’ van maken. Hij investeert 50 miljoen euro in de oude gasometers. Daarmee is het kwetsbare ecosysteem nog verder uit elkaar getrokken. Geen goed nieuws uit Metropole Ruhr.