Deprimerend

Gelezen in Lost Japan (1996) van Alex Kerr:

Dat Japan getroffen is door extreem natuurgeweld is iedereen bekend. Het eilandenrijk wordt regelmatig geteisterd door aardbevingen en tsunami’s. Deze keer was het wel echt raak met, inderdaad, catastrofale gevolgen. Reden om stil te staan bij de Japanse ruimtelijke ordening. Japanse ruimtelijke ordening?? Die bestaat namelijk niet. Alex Kerr schreef er midden jaren negentig een deprimerend boek over. Of beter, hij schreef over de ecologische en culturele destructie van het Japanse landschap in de twintigste eeuw. Daarmee won hij nota bene in Japan de Shincho Gakugei prijs voor literatuur. Ik las het begin jaren nul in het vliegtuig op weg naar Tokio. Door de gebeurtenissen van de afgelopen dagen en door het knagende gevoel dat ons kleine landje bij de zee de ruimtelijke ordening bij het vuilnis zet juist nu de zeespiegel stijgt, greep ik weer naar het boek in de kast. De vernietiging van het landschap in de Iya Vallei op het eiland Shikoku staat erin centraal, maar Kerr, Amerikaan van geboorte en sinds 1977 woonachtig in Japan, schetst een veel algemener beeld. “Japan has become a huge and terrifying machine, a Moloch tearing apart its own land with teeth of steel, and there is absolutely nothing anyone can do to stop it.” Wat zei ik? Deprimerend.

Japanners wonen niet in de bergen. Die beschouwen ze van oudsher als heilig. Daardoor leeft iedereen in dat dichtbevolkte en zwaar verstedelijkte land overwegend langs kusten en rivieren. Daar zijn de steden. Alles daar beneden is letterlijk in beton gegoten; meer dan dertig procent van de kust is met betonblokken versterkt, overal staan huizen, fabrieken, kerncentrales, infrastructuur weeft zich er doorheen. Overspoeld als ze in de twintigste eeuw zijn door een hen volkomen vreemde westerse cultuur, hebben de Japanners hun eeuwenoude cultuur abrupt afgezworen. Er kwamen alleen spullen voor in de plaats, stelt Kerr. Het land werd door ‘spontane orde’ of ‘organische groei’ onder de voet gelopen. De Japanner concentreert zich tegenwoordig op die ene vijver of dat ene paviljoen, zonder de moderne chaos om hem heen te zien. Dat kan hij goed, zich concentreren. “The nation prospers, but the mountains and rivers are lost.” Kerr rekent Japan hierdoor tot een van ‘s werelds lelijkste landen. Volgens Japans geloof is de natuur gevuld met goden. Die goden hebben afgelopen week behoorlijk wraak genomen. Ruimtelijke ordening is een heilige noodzaak.