Een vooruitziende blik

Gelezen in ‘Het stedelijk openbaar vervoer’ (1960) van de Dienst der Publieke Werken:

Afgelopen week een presentatie gegeven over de Amsterdamse Noord-Zuidlijn. Omdat het geheugen van de meeste mensen kort is, heb ik de vijftigjarige geschiedenis van de metrolijn kort uit de doeken gedaan. Die begon met de stedelijke Commissie Verkeer en Vervoer van de Dienst Publieke Werken, met onder andere de stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren, die in 1960 als eerste de aanduiding ‘Noord-Zuidlijn’ gebruikte voor de centrale stamlijn in het toekomstige radiale metronet dat de bereikbaarheid van de Amsterdamse binnenstad moest garanderen. De hoofdstad groeide snel en het autoverkeer in de binnenstad leek een groot probleem te worden. De conclusie van de commissie luidde: “Gezien de grote omvang van de toekomstige agglomeratie en de daaruit voortvloeiende sterke toeneming van het vervoer, dient het stedelijke openbaar vervoer voor het massavervoer te beschikken over een stelsel van onafhankelijke railverbindingen, omdat het alleen daardoor zijn taak zal kunnen vervullen.” In de nota werden de metronetten van Londen, Parijs, Berlijn, Hamburg en Stockholm – op schaal – op de plattegrond van Amsterdam geprojecteerd. Wat bleek? Dat van Parijs (foto), Hamburg en Berlijn bleef zelfs binnen de contouren van wat tegenwoordig de ring A10 wordt genoemd; alleen dat van Londen had regionale trekken. Voor Amsterdam werd door de commissie een eenvoudig netwerk van radiale stamlijnen aanbevolen.

Geadviseerd werd om eerst de centrale Noord-Zuidlijn aan te leggen. In de sector Zuid waren de vervoersstromen immers het meest intensief. In augustus 1966, na zes jaar studie, kon de jonge wethouder Roel de Wit de positieve beslissing van het College ten aanzien van de ‘stadsspoorweg’ aan de pers meedelen. Daarna gebeurde er 35 jaar niets. Of, beter, men besloot uiteindelijk anders dan de commissie had aanbevolen. Om de nieuwe Bijlmer te ontsluiten werd eerst tot de aanleg van de Oostlijn overgegaan. Die lijn ging dwars door de Nieuwmarktbuurt. De doorbraak in die buurt leidde in 1975 tot de Nieuwmarktrellen. Daarna durfde dertig jaar lang niemand het woord ‘metro’ in de mond te nemen. Over vier jaar is de Noord-Zuidlijn dan toch gereed. Dat is bijna zestig jaar nadat Van Eesteren c.s. de lijn hadden getekend. In die zestig jaar bouwde Parijs een compleet stelsel van regionale RER-lijnen.