Extremistan

Gelezen in ‘The Black Swan’ (2010) van Nassim Nicholas Taleb:

Typische luchthavenlectuur. Maar wat een lectuur! Las eindelijk Taleb’s ‘The Black Swan’. Verplichte leesvoer voor planologen. De Libanese schrijver, bekend van ‘Fooled by Randomness’ (2004), publiceerde een boek over het verschijnsel van de willekeurige gebeurtenissen die ons leven op zijn kop zetten. Telkens weer doen we alsof de toekomst geen verrassingen kent. Maar niets is minder waar. De toekomst wordt alleen maar onzekerder. Dat komt door de snel toenemende complexiteit. Mediocristan maakt plaats voor Extremistan. Lang dachten de mensen dat zwanen wit waren. Totdat er ineens een zwarte zwaan bleek te bestaan. Achteraf praten we de zwarte zwaan goed, maar vooraf hadden we geen idee. Telkens zoeken we bevestiging voor de gebeurtenissen die we verwachten, of maken we verhalen die de toevallige verschijnselen weer in een zinvol verband moeten plaatsen. Verhalen en verklaringen achteraf zijn in die zin verraderlijk. Want daardoor zijn we teveel op het ons bekende, althans op het door ons verwachte gericht. Anders gezegd, we denken en willen dat de wereld minder toeval kent dan er in werkelijkheid bestaat. We willen de vele ‘zwarte zwanen’ eenvoudig niet zien. Onze blindheid voor toeval maakt ons kwetsbaar. Echter, dat de toekomst steeds onzekerder wordt begint bij sommigen duidelijk te worden. De noodzaak van ‘resilience’, adaptief vermogen, maatwerk, bottom-up, creativiteit wordt steeds meer ingezien.

We zouden fundamentele onzekerheid als uitgangspunt moeten nemen in ons werk en moeten leren begrijpen dat er positieve en negatieve zwarte zwanen zijn. De eerste bouwen zich doorgaans geleidelijk op, de tweede doen zich abrupt voor. Alles draait om ‘schaalbaarheid’ van de verschijnselen. Is het verschijnsel schaalbaar, dan is het besmettelijk. En besmettelijkheid kan grote gevolgen hebben. Denk aan welvaart, roem, inkomen, stedelijke bevolking, oorlog, bedrijfsomvang, financiële markten. “Mediocristan is where we must endure the tyranny of the collective, the routine, the obvious, and the predicted; Extremistan is where we are subjected to the tyranny of the singular, the accidental, the unseen, and the unpredicted.” Om beter toegerust te zijn op het onbekende zouden we ons oordeel langer moeten uitstellen, veel meer moeten durven experimenteren, praktijkervaring benutten, empirisch zijn. Taleb stelt dat theorievorming steeds minder werkt, voorspellen verliest haar betekenis, filosofie wordt irrelevant. Zelf noemt hij zich ‘sceptisch empiricus’. Hij wantrouwt verklaringen en verhalen. Of toch niet? Taleb: “There may be a way to use a narrative – but for a good purpose. Only a diamond can cut a diamond; we can use our ability to convince with a story that conveys the right message – what storytellers seem to do.”