Gesmoorde economie

Wim Blockmans, tot dit jaar hoogleraar middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, heeft een indrukwekkend boek geschreven over de opkomst van de Nederlanden tussen 1100 en 1560. Deze middeleeuwse geschiedenis blijkt er een van steden en hun snelle ontwikkeling te zijn. Veel aandacht is er voor Brugge en voor Antwerpen, twee ‘metropolen’ van de middeleeuwen, beide gesitueerd aan zee. Op het eind verschijnt Amsterdam aan de horizon. Amsterdam was het centrum van Holland, een van de vier gewesten in het noordelijke Nederlanden; de andere waren Vlaanderen, Brabant en Zeeland. Alle vier waren relatief dichtbevolkt, in hoge mate verstedelijkt, sterk gecommercialiseerd, geïndustrialiseerd zelfs, open en modern. Geen wonder dat het protestantisme hier weerklank vond. De late opkomst van Amsterdam was mede te danken aan de verbreking van de eeuwenoude sociaal-economische verhoudingen tussen noord en zuid. Toen de Spanjaarden het zuiden heroverden verlieten zo’n 200.000 Zuid-Nederlanders (11 procent) hun geboortegrond en verhuisden naar het bevrijde Noorden. De val van Antwerpen in 1585 vormde daarvan de apotheose. Door deze volksverhuizing droegen de zuiderlingen ‘gevoelig’ bij aan de ‘Gouden Eeuw’, al zouden de grondpatronen uit de Bourgondische tijd altijd zichtbaar blijven. Tot zover weinig nieuws.

Nieuw is de rol van de natie-staat in deze. De spectaculaire rol van de steden in de economische opkomst van de noordelijke Nederlanden werd volgens Blockmans stelselmatig gesmoord door monarchen. “Koning Filips IV verstoorde rond 1300 door zijn militaire operaties de banden tussen Artesië en Vlaanderen, en brak definitief de rol van de jaarmarkten van Champagne, die essentieel was voor Atrecht (Arras) en de omringende steden. De onderdrukking van de opstand tegen Maximiliaan wurgde de Brugse economie, mede door zijn bevel aan de buitenlandse handelaren om zich in Antwerpen te vestigen. Het eerste Habsburges staatsbankroet ontwrichtte de Antwerpse geldmarkt in 1554-56, alvorens de onderdrukking van de Opstand de metropool in 1985 de genadeslag toediende.” Ook Amsterdam zou later door toedoen van monarchen het loodje leggen. “De schaalvergroting van de economische systemen, van staatsmacht en van de nieuwe communicatiemedia had de verhoudingen tussen politiek, economie en cultuur op de spits gedreven.” Met andere woorden, de stedelijke economieën hadden in toenemende mate te lijden onder toenemende schaalvergroting van de macht. Natie-staten, ze begrijpen weinig van economie, nog steeds, dat is een les die uit deze grondige historische studie gemakkelijk valt te leren.