Onschuldig

Gehoord in de Tolhuistuin op 16 oktober 2009:

Karl Marx geloofde dat de machine de mens zou bevrijden. Kennelijk dacht Aristoteles dat ook al. De huisfilosoof van bureau B+B landschapsarchitectuur, Ton de Munck, gaf gisteravond in de Vrijstaat een beknopt college over luiheid. Aanleiding: het ontwerp van B + B voor de Sloterplas, getiteld ‘Luilekkerland’. De kern van zijn betoog: luiheid is altijd door machthebbers bestreden. Ze zou maar leiden tot ledigheid, dankzucht, het te buiten gaan aan verderfelijk, amoreel gedrag van ‘het gewone volk’. Gewerkt moest er daarom worden!

Inderdaad is het vreemd dat wij steeds langer en harder (moeten) werken, terwijl we allang geen gebrek meer lijden en we een groot deel van de tijd vrijgesteld zouden kunnen zijn van arbeid. Waarom dan toch doorwerken, straks tot 67 jaar? Ik moest denken aan Peter Sloterdijk, die vermoedt dat we voor het lapje worden gehouden. De angst voor ledigheid is zo groot en de arbeidsmoraal – de Amsterdamse humanist Coornhert zou met zijn werkhuizen hiervan de aanstichter zijn geweest – is zo diepgeworteld, dat we harder zijn gaan werken dan ooit. Voortdurend wordt er geschermd met crises – om ons aan te zetten tot nóg harder werken. Adorno zou ooit de Odyssee van Homerus hebben aangehaald om dit verschijnsel historisch te duiden. Immers, op last van Odysseus moesten de soldaten was in hun oren stoppen en heel hard doorroeien om het verleidelijke gezang van de Sirenen niet te horen. Zelfbeheersing dus, hard doorwerken, niet toegeven aan de verleidingen van de luiheid. Dat is waartoe de leiders ons oproepen; anders dreigen er ontsporingen, en perverse sex. Zelfs een architect als Le Corbusier bouwde in zijn architectuur een orde in, die de vrije tijd strak indeelde. De angst voor ledigheid werd ‘s avonds treffend geïllustreerd door beelden van een sketch van Arjan Ederveen en Tosca Niterink die als gezin, met kind en hond, op zielloze wijze de Tilburgse kermis bezoeken, veel geld spenderen, vies eten en op het eind doodongelukkig zijn. Dat is het beeld, veel mensen zijn eenvoudig niet in staat de hun gegeven vrije tijd op zinvolle wijze te besteden.

De lezingenzaal van de Vrijstaat was door B+B in twee zalen opgedeeld. Was een presentatie in de ene zaal afgelopen, dan volgde een pauze, waarna in de andere zaal de volgende lezing begon. Tijdens de pauzes werden zoete cocktails geschonken, maar ook prosecco, en er kon naar hartelust worden gesnoept. Eerst vertelde Masha Onderwater over hoe men via beelden van het Paradijs bij Luilekkerland was gekomen. Het college over de filosofie van de luiheid, hierboven in verkorte vorm weergegeven, werd gevolgd door een presentatie door drie jonge moslima’s uit Nieuw-West, die rond de Sloterplas mensen hadden geïnterviewd in het kader van hun ‘creative urbans’-programma. Hun observaties waren typerend. Een van de jongens die ze hadden ondervraagd over wat zij verstonden onder luilekkerland, had geantwoord: ‘heel veel naakte meiden.’ Waarop de zaal het filosofische vraagstuk in een klap begreep. De vrolijkheid en de onschuld werden naar een hoogtepunt gevoerd in de vierde, tevens laatste presentatie van Daniëlle Huls, die uitlegde hoe het verlichtingsplan voor de Sloterplas was gedacht. Maar toen bleek dat de bewonersorganisatie rond de plas van het stadsdeel gedaan had weten te krijgen dat de openbare verlichting rond het park om elf uur ‘s avonds werd uitgedaan. Vanwege de vleermuizen! Vrolijkheid alom. Het procedé en de proefopstellingen voor de maquettebouw waarover Daniëlle vervolgens vertelde waren ronduit hilarisch. Dronken van lichtheid, onschuld en vrolijkheid verlieten we de zaal, één illusie armer. Ligt de Vrijstaat werkelijk buiten ons bereik?