Politieke moed

Gelezen in ‘Zuiderzee’ (1934) van Jef Last:

Kunnen wij leren van de geschiedenis? Ik denk het wel. Spiegel je aan je grote voorgangers en je presteert op slag beter. Ook van historische situaties kun je veel leren. Zo moet ik de laatste tijd veel denken aan dat laatste oorlogsjaar 1918, toen de regering Cort van der Linden tot de afsluiting en drooglegging van de Zuiderzee besloot. Het moedige besluit werd genomen in een extreem moeilijke periode, helemaal op het eind van de oorlog, tevens het eind van de regeerperiode van het zittende kabinet. De regering zelf was extra-parlementair, een zakenkabinet dus dat vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorolog was aantreden. Nederland bleef al die jaren neutraal, maar blokkades maakten het leven van burgers zuur en legden het economische verkeer vrijwel lam. Het ontbrak de regering aan geld, ze was veroordeeld tot ingrijpende bezuinigingen, hervormingen en pijnlijke distributiemaatregelen. Hoe kan je dan tot een krankzinnig megaproject besluiten dat de winning van liefst 220.000 hectare nieuw land omvat? Een project dat jaren in beslag zou nemen en zeker een miljard guldens – toendertijd een waanzinnig hoog bedrag – zou kosten? Wie was die Minister van Financiën die dat dwaze besluit durfde te nemen?

Het was Willem Treub, destijds tevens minister van Landbouw, Handel en Nijverheid in het kabinet Cort van der Linden. Treub was oud-wethouder van Amsterdam, een sociaal-liberaal, een radicaal hervormer, een groot intellectueel. Postuma was minister van voedselvoorziening en Lely minister van Waterstaat. Lely was bedenker en pleitbezorger van het plan, dat al jaren op uitvoering wachtte. Dit drietal bereidde het besluit voor. De aanleiding was de watersnood van 1916. Eerst was er een staatscommissie, die snel rapporteerde. Vervolgens werd alles financieel doorgerekend. De grond zou in erfpacht worden uitgegeven. Het benodigde bedrag zou worden geleend. Wat zei Treub tegen de Kamer? “Als minister van financiën meen ik de geldelijke konsekwenties van het plan ten volle voor mijn rekening te kunnen nemen. Ik laat daarbij de mogelijkheid niet buiten beschouwing dat, zooals dikwijls bij openbare werken, de kosten met een belangrijk bedrag de raming zullen overtreffen, maar ik sluit mij volkomen aan bij het voorbeeld van den Waterweg, dat de heer Lely zoo straks heeft gegeven, een werk, waarbij de kosten zelfs zeer aanzienlijk de aanvankelijke raming overtroffen, doch het bereikte doel overtrof evenzeer de verwachting zoodanig, dat niettemin het werk ten volle geslaagd is.” De Kamer stemde in en Treub kreeg achteraf gelijk. Niemand heeft later nog spijt betuigd over de aanleg van de Afsluitdijk en de IJsselmeerpolders. Zeker, het was een kostbaar plan, maar het doel overtrof alle verwachtingen. Niet Treub, maar Lely staat tegenwoordig op de Afsluitdijk. Ten onrechte. Het was politiek op zijn best.