Window On The World

Gelezen in ‘Generating Culture. Roots and Fruits’(2002):

Op het symposium ‘The Canal District in Global Perspective. Past & Present’, afgelopen vrijdag gehouden in De Duif aan de Prinsengracht, sprak ook de Brits-Amerikaanse historicus Jonathan Israel. De titel van zijn bijdrage luidde ‘Window on the World’. Amsterdam, zei hij, was van 1598 tot 1740 het belangrijkste venster op de wereld geweest. Niet Londen of Parijs of Berlijn, maar vanuit Amsterdam namen mensen destijds kennis van wat er in de wereld speelde. Dit illustreerde hij met verhalen over een aantal illustere bewoners van de nieuwe grachtengordel, zoals Nicolaas Witsen en Jeronimo Nunes Da Costa, hun interieurs en hun internationale relaties. In twintig minuten maakte hij een reis door Siberië, Zweden, Portugal en Brazilië die grote bewondering wekte. De vraag hoe de grootmacht Amsterdam in 1740 aan zijn einde kwam was eenvoudig te beantwoorden: de Nederlandse regering ging bankroet door alle oorlogen die het voerde. De vraag hoe Amsterdam ooit wereldmacht had kunnen worden was veel lastiger te beantwoorden. Israel relativeerde de betekenis van de val van Antwerpen in 1585. Die had niet de migranten naar Amsterdam gebracht waardoor de stad tot bloei was gekomen. Daarvoor was Amsterdam te klein geweest, te onbeduidend en ook niet veilig genoeg. Er speelde iets anders.

Tien jaar geleden had Israel al eens uitgelegd welke krachten er aan de bloeiperiode van Amsterdam ten grondslag hadden gelegen. Op het congres ‘Creatieve Steden’ van februari 2002 in het KIT had hij de enorme creativiteit van Amsterdam in de Gouden Eeuw in verband gebracht met een grondige en snelle herstructurering van de Amsterdamse economie op het eind van de zestiende eeuw. Terwijl de andere Hollandse steden klein bleven en nauwelijks groeiden, ontwikkelde Amsterdam zich in korte tijd tot een ware handelsmetropool. ‘And it is this that enabled them to absorb the immigrant´s skills, capital and labour, and provide a creative context for their renewed spiritual, educational and intellectual life in exile.’ Vanaf 1590 bleef de stroom migranten naar de stad constant op peil, ze kwamen uit Scandinavië, Noord~Duitsland, Portugal, Frankrijk. Israel sprak van ‘a new combination of circumstances’ die een toestroom uit de hele westerse wereld langjarig voedde. Met als hoogtepunt de oprichting van de VOC in 1602, precies op het juiste moment. Eerder niet, later ook niet. Dat de omringende Hollandse, Zeeuwse en Friese steden hier later van profiteerden, was al even uniek. Dat was het gevolg van het kanalenstelsel dat in korte tijd door de delta werd gegraven. Hierdoor vormde zich een stedelijke conurbatie die qua inwonertal zelfs omvangrijker was dan het toenmalige Londen.