Inside Akademgorodok

Gelezen in ‘Red Plenty’ (2011) van Francis Spufford:

Deel III van Francis Spufford’s ‘Red Plenty’, gewijd aan de Sovjet-droom van overvloed voor iedereen, speelt zich af in het Novosibirsk van begin jaren ‘60, in het Siberische deel van de voormalige Sovjet-Unie. De stad blijkt onder Nikita Kroetsjov te zijn omgedoopt in een heuse ‘Science City’: een wetenschapsstad voor hoofdzakelijk Sovjet-ingenieurs. Is het toeval dat ik het boek uitgerekend las in Boston, Massachusetts? Van Kroetsjov is bekend dat hij de Amerikanen zeer bewonderde; tegelijk wilde hij de machtige USA naar de kroon steken. Groeicijfers van boven de 10 procent gebruikte hij om de angst voor de Sovjet Unie aan te wakkeren; weldra zou de Sovjet-economie groter en machtiger zijn dan die van de Verenigde Staten. Novosibirsk moest de tegenhanger worden van Boston – een zeldzame clustering van wetenschappelijk talent rond machtige universiteiten en instituten, alles gesitueerd in een aantrekkelijke omgeving. Kan je zo’n ‘Akademgorodok’ werkelijk toveren uit het niets? De Sovjets meenden van wel. Boston is het bewijs van het tegendeel.

Spufford voert een jonge biologe op, die in 1962 door haar instituut vanuit Leningrad naar Novosibirsk wordt gestuurd. Wat is haar eerste indruk? “Mud was winning so far. Living in Leningrad, unfortunately, made a visual snob of you. If you were used to the casual beauty of the old capital, there was not much to get excited about in what she’d seen today. The flats were flats, no different from the blocks going up on muddy fields everywhere, and the institutes were standard lumps of public architecture, nondescript and undecorated.”  Eten is er in overvloed, dat wel, er wordt gefeest en je mag bijna alles zeggen, zelfs hardop; de zomer is er bovendien warm. Met nieuwe vrienden bezoekt ze ‘s avonds het woonhuis van een geleerde. Er is feest. “This was what an American suburb looked like, more or less. Here, in the middle of a Siberian wood, as a rewards to its geniuses, the Academy of Sciences had apparently recreated a piece of the good life as defined far, far away, on the world’s other shore.” Zeg maar, zoiets als Brookline, Boston. Haar kennismaking eindigt ‘s nachts achterin een auto die de jonge wetenschappers aflevert bij een breed water. “The path crossed a railroad track on a foot bridge, and became stairs, splitting and recombining at a descending series of concrete platformslike an outdoor sketch of the grand staircase into a ballroom. At the bottom, she stepped, disbelieving, onto sand. It was, indeed, a beach, dim and pale, under an abruptly wide sky just beginning to blush with colour.” Eerst denkt ze nog dat het een reservoir is, maar haar vrienden weten beter. Het is de rivier de Ob die hier tot grote afmetingen is opgeblazen: 60 kilometer lang, 20 kilometer breed en 10 meter diep. Het water had de allure van een heuse binnenzee. “Nature moulded like putty by the builders of socialism.” U voelt het al aankomen: dit gaat niet goed. Een wetenschapsstad kan je niet zomaar maken, ook niet als je de natuur een handje helpt.