Istanbul, Istanbul

 

Istanbul groeit uit tot een van de grootste metropolen ter wereld. In omvang en groei evenaart ze nu al Mumbai en doet ze nauwelijks onder voor Shanghai. Een groot deel van de bevolkingsgroei wordt opgevangen in zogenaamde gecekondu’s: slums oftewel de Turkse variant van de Latijns-Amerikaansef favella’s. Wie ‘s nachts ergens een hutje bouwt, mag zich bij het ochtendgloren vestiger beschouwen. Deels heeft dit ‘recht’ te maken met het feit dat in Turkije bijna alle grond in handen is van de overheid (in het Ottomaanse rijk behoorde alle grond toe aan God en was privébezit vrijwel non-existent). Deels betreft het grond van het Turkse leger, deels van de staat, deels de metropool, deels de gemeente. Maar echt eigenaar van de grond worden de mensen dus niet. Intussen breidt het privébezit zich uit als gevolg van een opkomende Turkse middenklasse. En dan is er ook nog zoiets als een nieuwe bovenklasse die, rijk als ze is, grootschalig grond opkoopt. Populair zijn de gated communities – omheinde, beveiligde woningcomplexen met voorzieningen op eigen terrein, waar de bovenlaag van de samenleving zich verschanst. De grootste bedreiging van de gecekondu-bewoners is echter de TOKI, de grote woningbouwcorporatie, die in recente jaren grote bevoegdheden heeft gekregen en op steeds grotere schaal woningbouwcomplexen bouwt en daarbij er niet voor terugdeinst gecekondu’s te laten ontruimen en slopen. Datzelfde TOKI bouwt zelfs het nieuwe stadion van Galatarasaray, de voetbalclub van de Istanbulse slumbewoners.

Op dit moment bestaat Groot-Istanbul voor 80 procent uit ‘illegaal’ gebouwde gecekondu’s. De vraag is wat er met deze berooide mensen en hun zelfgebouwde woningen gaat gebeuren. De middenklasse beschouwt ze als profiteurs die op goedkope en illegale wijze hun woonbehoefte bevredigen en ziet ze graag verwijderd worden. Niet aflatend worden ze zwart afgeschilderd in de pers. Het onbegrip groeit. Het hoeft nauwelijks betoogd dat men neerkijkt op deze onderklasse. Ondertussen voelt deze snel groeiende stedelijke onderklasse zich in haar bestaan bedreigd.

 

De oplossing van het vraagstuk van de gecekondu’s zou vrij eenvoudig moeten zijn. De overheid hoeft de woningen slechts te legaliseren. Maar zo eenvoudig is het dus niet. De middenklasse verzet zich hier tegen. Bovendien kan de overheid goed verdienen aan de verkoop van de grond. Naarmate de metropool groeit, stijgt ook de grondwaarde en neemt de druk op de ruimte toe. Een ordelijke stedenbouw vraagt bovendien om infrastructuur, parken en voorzieningen. Daarover beschikken de gecekondu’s niet. Shopping malls, flats en kantoren verdringen ondertussen de bouwsels van de slumbewoners. De stedelijke onderklasse wordt steeds verder naar buiten gedreven, waar ze de kostbare bossen, berghellingen en waterreservoirs bedreigt. Ziedaar het grote sociaal-ecologische vraagstuk van Istanbul. Wat hieraan te doen? Dat is de opgave waar we ons de afgelopen week voor zagen geplaatst.