Crisiskaart

Gezien in het Stadsarchief van Amsterdam op 27 december 2009:

De originele kaart van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam (AUP), daterend van 1935, die precies een jaar geleden was teruggevonden, is gerestaureerd. Je kon hem de afgelopen dagen bewonderen in de schatkamer van het Stadsarchief. Ik heb hem bekeken. Hij is inderdaad groot: 216 x 270 cm. De kaart bestaat uit zes vellen: kopiedrukken van de topografische ondergrond, bruinig gekleurd, met daarop gouache. Deze werden op een linnen doek gelijmd en met de hand verder ingekleurd met heldere tinten gouache. Twee stokken, aan de boven- en onderkant, houden het geheel bij elkaar. Een echte crisiskaart.

Als je er zo dicht op staat, kun je veel details zien. Gek hoe je manier van kijken wordt beinvloed door het formaat. Op het vlugschrift bij de tentoonstelling proberen de auteurs aan leken duidelijk te maken dat veel van het ontwerp is gerealiseerd, maar dat er in de loop van de tijd hier en daar ook van is afgeweken. Dan noemen ze de begraafplaats op de noordelijke oever van het Nieuwe Meer, de vorm van de havenbekkens in West, de haven op de oostoever van de Amstel en divers spoorbanen en rangeerterreinen. Die zijn allemaal niet gerealiseerd. Wat ze niet noemen is Oud-Zuid. Als je goed kijkt hebben de ontwerpers Berlage’s Zuid geamendeerd, maar heel anders dan na de oorlog is uitgevoerd. Het Zuidstation ligt nog monumentaal aan de Minerva-as en het hele gebied ten noorden van de spoorbaan is, net als in het eerdere ontwerp van Berlage, hoogstedelijk: 110 woningen per hectare. Ten zuiden van de spoorbaan ligt een strook sportvelden, waarvan duidelijk is dat ze als een soort reservering voor extra infrastructuur fungeren. De woningdichtheid van Buitenveldert is de helft van die ten noorden van de spoorbaan.

Gek is dat. Het hele probleem met de Zuidas, dat nu wordt toegerekend aan de hoogliggende infrastructuur, was er niet of veel minder geweest als het AUP aan deze kant van de stad was uitgevoerd. Echter, door na de oorlog de prinses Irenebuurt in een lage dichtheid te bouwen, de nieuwe RAI hier te situeren en de bruggen af te waarderen verdween de vanzelfsprekende aanleiding om de Zuidas te realiseren. Die moet nu met kantoren worden afgedwongen. Een ongemakkelijke situatie.