Gelezen in De utopie van de vrije markt (2011) van Hans Achterhuis:
De roman ‘Atlas shrugged’ (1957) van de Amerikaans-joodse schrijfster Ayn Rand verscheen in mijn geboortejaar. Waarom haalde filosoof Hans Achterhuis deze zwaar belegen roman onlangs uit het stof om hem opnieuw in de schijnwerpers te plaatsen? Achterhuis bespeurt een utopie en een dystopie ineen. Een rechtse utopie ditmaal. Zelf kan hij het amper geloven. Pas in 1997, dus veertig jaar na verschijnen, wees een vriend hem op het boek en leende het aan hem uit. Achterhuis stond op het punt om naar een conferentie over utopieën in Memphis te reizen. Ayn Rand interesseerde hem niet erg, maar utopieën des te meer. “Atlas shrugged kreeg mij onmiddellijk in zijn greep. Terwijl mijn vrouw en ik via New York en Washington per auto westwaarts richting Memphis trokken, zwierf ik in mijn geest samen met Dagny Taggart en Hank Rearden, de hoofdpersonen van het boek, tegelijkertijd met trein en auto door de onmetelijke ruimten van de Verenigde Staten.” Zwaar onderschat had hij het boek dus. En inderdaad, Ayn Rand’s Atlas Shrugged blijkt niet alleen een hoogst actueel boek, het is ook een van de meest gelezen boeken in de Verenigde Staten tot op de dag van vandaag. Achterhuis ontdekte dat de jonge Alan Greenspan, later, onder president Gerald Ford, de voorzitter van de Presidentiële Raad van Economische Adviseurs en uiteindelijk president van de Federal Reserve Bank, tot de kring van intimi behoorden van Rand ten tijde van het schrijven van het boek. Kennis over de staalindustrie bijvoorbeeld tapte ze rechtstreeks van Greenspan af. Achterhuis: “Dat het neoliberalisme ondanks de vele wetenschappelijke Nobelprijzen voor Chicago-economen als Friedrich von Hayek en Milton Friedman, de aartsvaders van deze stroming, toch vooral een ideologie is, wordt in Europa langzamerhand wel onderkend. Maar dat het Ayn Rand was die de ideeën van de door haar bewonderde Hayek populariseerde in de vorm van een utopie, wordt daarbij meestal over het hoofd gezien.”
In ‘Atlas Shrugged’ proberen kapitalistische utopisten op allerlei manieren de bestaande samenleving kapot te maken, te beginnen met New York. Alleen wanneer de ondergang en de vernietiging van de oude wereld volledig zijn, is het voor hen mogelijk om de nieuwe utopische economie van het vrijemarktkapitalisme op te bouwen. Achterhuis: “Het is precies dit principe van destructie, crisis en totale breuk dat Friedman en zijn Chicago Boys ook ontdekten.” Door Ayn Rand daartoe aangezet las Achterhuis de teksten van de laatsten nu met andere ogen. “Hun teksten bleken een utopisme en activisme te ademen dat ik tot nu toe alleen maar kende van Marx en Lenin en hun volgelingen.” Elders schrijft hij: “Het utopische geloof dat in de vrije markt alles vanzelf goed zou komen, kan op deze manier in democratische verhoudingen nooit echt getest worden. Daar zijn autoritaire, zo niet totalitaire overheden voor nodig.” Vervolgens verwijst hij naar het Chileense experiment uit 1973 na de putch van Pinochet zoals beschreven in ‘The Shock Doctrine’ van Naomi Klein. Hij had beter dicht bij huis kunnen blijven. In Ayn Rand’s roman is sprake van een meritocratie en komt uiteindelijk een echte Atlas, John Galt, de wereld redden. Zouden de Amerikaanse neoliberalen wachten op John Galt?
Geef een reactie