Energiek

Gelezen in ‘De energieke samenleving’ (2011) van Maarten Hajer:

Op de dag dat politiek Den Haag met reces ging, verscheen ‘De energieke samenleving’ van PBL-directeur Maarten Hajer. Het boekje schetst een nieuwe sturingsfilosofie voor de overheid, gericht op het schoner maken van de Nederlandse economie. Zoals iedereen weet is de ecologische voetafdruk van Nederland veel te groot. Als de hele wereld zou leven zoals wij, dan zouden er bijna vijf planeten aarde nodig zijn. Er moet dus iets gebeuren. Hoe bereiken wij een duurzame samenleving? In de klassieke sturingsfilosofie stelt de overheid de vraag: ‘wat is er aan de hand?’ Vervolgens voorzien ingenieurs haar van technische oplossingen (‘Wat kunnen we eraan doen?’), die door economen worden gewogen (‘Wat is doelmatig?’). De samenleving is dan min of meer ‘object’; zij veroorzaakt problemen en moet daarom worden bijgestuurd. Een dergelijke filosofie, aldus Hajer, maakt onvoldoende gebruik van de energie en denkkracht in de samenleving: burgers, bedrijfsleven, gemeenten willen best aan de slag, maar de rijksoverheid verhindert dat, druk als ze is met technische en financiële oplossingen verzinnen. Niet dat het zonder de overheid beter zal gaan, integendeel, maar de overheid moet zich heel anders in dit soort kwesties opstellen. Ze moet heldere doelen stellen, maar vervolgens ruimte creëren voor andere partijen. “Hierbij passen ambitieuze streefbeelden die robuust zijn in de tijd, prikkels, en een wens om continu te leren.” Hajer spreekt van een ‘radicaal incrementalisme’.

Hajer beschouwt de stad als startpunt in het nieuwe denken. Niet alleen is de stad een kristallisatiepunt van menselijke activiteiten, ze vervult ook een cruciale rol in ons ‘sociaal metabolisme’: “de grote stromen van hulpbronnen lopen via de steden en de steden zijn verantwoordelijk voor een significant deel van de emissies die de samenleving produceert.” Bovendien, stelt hij, is in de stad de maatschappelijke dynamiek maximaal. In de stedelijke planning zal de patstelling tussen de visies van de planner-ingenieur aan de ene kant en die van de burger-gebruiker aan de andere kant moeten worden doorbroken. Minder nadruk op infrastructuur, minder formele, op financiering georiënteerde planning, daarentegen veel lichtere planningsattitudes, met veel meer ruimte voor spontane initiatieven. “De overheid wil iets van de regionale steden. Deze steden zullen in staat moeten zijn veel economische dynamiek te genereren, ze zullen aantrekkingskracht moeten hebben op burgers en bedrijven, ze zullen burgers moeten uitdagen maar hen ook een gevoel kunnen geven van geborgenheid. Steden zullen ook zo moeten functioneren dat ze zo min mogelijk energie gebruiken, dat de aanwezige onbenutte energie (restwarmte, afval, secundaire grondstoffen die in gebouwen en infrastructuur terecht zijn gekomen) wordt afgetapt. Daar liggen opgaven die de overheid zal moeten formuleren, waarna het aan de stedelijke samenleving zelf is ermee aan de gang te gaan.” Voor steden bestaat geen blauwdruk, alleen een collectieve zoektocht. De rijksoverheid moet dit mogelijk maken. Dat is de boodschap van de directeur van het Planbureau. Jammer dat politiek Den Haag al met vakantie is.